Δευτέρα 15 Φεβρουαρίου 2016

Ανάπτυξη για το περιβάλλον, την οικονομία, την κοινωνία

 
aeiforia_ekby
 
Δεν ξέρω αν υπάρχει στη γλώσσα μας άλλη λέξη που να συνοδεύεται από τόσους επιθετικούς προσδιορισμούς όπως η «ανάπτυξη». Θα περιορισθούμε σε πρόσφατους νεολογισμούς που αφορούν στην οικονομική ανάπτυξη, με τη σειρά εμφάνισής τους: «αειφορική ή αειφόρος ανάπτυξη», «βιώσιμη ανάπτυξη», «πράσινη ανάπτυξη».

Ο όρος «αειφορία» εμφανίσθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα από έναν Γερμανό δασοκτήμονα και αποτέλεσε τη βάση όπου στηρίχθηκε η επιστημονική – ορθολογική διαχείριση του δάσους. Στα γερμανικά, ο όρος διατυπώθηκε «Nachhaltigkeit» ως ουσιαστικό και «Nachhaltig» ως επίθετο ή επίρρημα και αφορούσε στη διαχείριση του δάσους με τρόπο ώστε να αποδίδει κάθε έτος και στο διηνεκές, την ίδια ποσότητα ξύλου ή την ίδια χρηματική πρόσοδο.

Για να επιτευχθεί αυτό, θα πρέπει το δάσος να παραμείνει δάσος και το έδαφος του να μην υποβαθμίζεται, αλλά, κατά το δυνατόν, να βελτιώνεται. Στη γλώσσα μας, ο όρος «Nachhaltigkeit» αποδόθηκε αρχικά ως «διηνέκεια των καρπώσεων» που αποτελεί κατά λέξη μετάφραση του γερμανικού όρου και αργότερα ως «αειφορία» που εννοιολογικά αποδίδει πληρέστερα το περιεχόμενο του όρου. Στα Γαλλικά αποδόθηκε με τον όρο «durable», στα Αγγλικά με τον όρο «sustainable», στα Ισπανικά, Ιταλικά και Πορτογαλικά με τον όρο «sostenido» και «sostenible».

Η αρχή της αειφορίας ή της αειφόρου διαχείρισης εφαρμό­σθηκε αρχικά στην ορθολογική διαχείριση των δασών και αφορούσε στη διαχείριση του ξυλαποθέματος, ενώ αργότερα επεκτάθηκε και στις κοινωφελείς επιδράσεις του δάσους και βρήκε εφαρμογή σε όλους τους ανανεώσιμους φυσικούς πόρους. Ας σημειωθεί στο σημείο αυτό, ότι η αειφορική αρχή μπορεί να εφαρμοσθεί μόνο στους ανανεώσιμους φυσικούς πόρους. Για τους μη ανανεώσιμους φυσικούς πόρους ισχύει η αρχή της συνετής χρήσης και της ανακύκλωσης.

Τα τελευταία έτη, η έννοια της αειφορίας ξεπέρασε την αρχική της σημασία, τη σχετική με τη διαχείριση των ανανεώσιμων φυσικών πόρων και απόκτησε, ιδιαίτερα στην αγγλοσαξονική βιβλιογραφία, μια φιλοσοφική σημασία και έκφραση τρόπου ζωής. Έτσι, διατυπώθηκε ο όρος «sustainable development» (αειφορική ανάπτυξη), η κατάχρηση του οποίου είχε ως αποτέλεσμα την επέκτασή του επί παντός επιστητού, όπως αειφορικά ξενοδοχεία, αειφορικά σχολεία, αειφορικά νοσοκομεία κ.ά., χωρίς να προσδιορίζεται το τι εννοείται κάθε φορά. Από επιστημονική σκοπιά, ο όρος «αειφορική ανάπτυξη», αυτός καθαυτός, είναι αδόκιμος διότι, όπως προαναφέρθηκε, η αρχή της αειφορίας αφορά στους ανανεώσιμους φυσικούς πόρους και στη διαχείρισή τους.

Ένας άλλος νεολογισμός είναι η λεγόμενη «βιώσιμη ανάπτυξη». Ως «βιώσιμη» χαρακτηρίζεται η ανάπτυξη που στηρίζεται στην αειφόρο διαχείριση των ανανεώσιμων φυσικών πόρων και στη συνετή χρήση των μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων. Αλλά η εφαρμογή των δύο αυτών αρχών δεν εξασφαλίζει πάντοτε από μόνη της τη βιωσιμότητα της οικονομικής ανάπτυξης. Αποτελεί, όπως λέγεται στα μαθηματικά, μία αναγκαία, αλλά όχι πάντα ικανή συνθήκη.

Ο τελευταίος νεολογισμός αφορά στην «πράσινη ανάπτυξη», η οποία αποτελεί μία περισσότερο προχωρημένη και πληρέστερα τεκμηριωμένη πρόταση φιλικής προς το περιβάλλον ανάπτυξης. Μιας ανάπτυξης που σέβεται το περιβάλλον, δίδει έμφαση στη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως είναι το νερό, ο άνεμος, η ηλιακή ακτινοβολία, τα βιοκαύσιμα, η βιομάζα κ.λπ., λαμβάνει υπόψη την κλιματική αλλαγή, επιδιώκει τη μείωση της εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου, μειώνει την κατανάλωση ενέργειας με τη θερμομόνωση των κτηρίων, χρησιμοποιεί τη σύγχρονη τεχνολογία για την παραγωγή προϊόντων με την ελάχιστη δυνατή κατανάλωση ενέργειας και νερού.

Στη γεωργία, προωθεί την εφαρμογή πρακτικών φιλικών προς το περιβάλλον και την προσπάθεια εξασφάλισης άριστης ποιότητας προϊόντων, σε ανταγωνιστικές τιμές, με την ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης ενέργειας, νερού, λιπασμάτων και γεωργικών φαρμάκων. Επιδιώκει, επίσης, την εφαρμογή φιλικών προς το περιβάλλον μεθόδων διαχείρισης των δασών και ιδιαίτερα της συγκομιδής του ξύλου τους, προωθεί την ήπια, φιλική προς το περιβάλλον, τουριστική ανάπτυξη, η οποία, όχι μόνο σέβεται το περιβάλλον, αλλά και διαχέει το εισόδημα που προκύπτει σε μεγαλύτερο μέρος του τοπικού πληθυσμού κ.λπ. Και πάλι, όμως, δεν εξασφαλίζεται πλήρως η βιωσιμότητα της ανάπτυξης.
 
Σπύρος Ντάφης (1927-2014). Ομότιμος καθηγητής δασοκομίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Σπύρος Ντάφης (1927-2014). Ομότιμος
καθηγητής δασοκομίας του Αριστοτελείου
Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Για να είναι μια ανάπτυξη «βιώσιμη», ανεξάρτητα από την ιδεολογική τοποθέτηση και την οικονομική φιλοσοφία του καθενός, θα πρέπει να στηρίζεται σε τρεις ισοδύναμους πυλώνες:

α) Στην προστασία του περιβάλλοντος. Η προστασία του περιβάλλοντος, πέρα από ηθική υποχρέωση προς τις μέλλουσες γενιές, επιβάλλεται και για καθαρά πρακτικούς και οικονομικούς λόγους, διότι από το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητά του αντλούμε τους ανανεώσιμους φυσικούς πόρους που είναι απαραίτητοι για μια βιώσιμη, στο διηνεκές, ανάπτυξη. Βέβαια, η προστασία του περιβάλλοντος δεν θα πρέπει να φθάνει σε τέτοιες ακρότητες, ώστε να «στραγγαλίζει» την οικονομία και να εμποδίζει την τεχνική πρόοδο.

Αντιθέτως, θα πρέπει να ισχύει η αρχή ότι «ζητάμε την προστασία του περιβάλλοντος, όχι εναντίον της τεχνικής και της προόδου, αλλά με τη βοήθεια της τεχνικής και της προόδου». Η αλματώδης εξέλιξη της τεχνολογίας μπορεί και πρέπει να γίνει εργαλείο προστασίας του περιβάλλοντος.

β) Στην οικονομική ανάπτυξη. «Δει δη χρημάτων, ω άνδρες Αθηναίοι και άνευ αυτών ουδέν έστι γενέσθαι των δεόντων» όπως έχει χαρακτηριστικά επισημάνει σε έναν από τους λόγους του ο ρήτορας Δημοσθένης. Προϋπόθεση μιας βιώσιμης ανάπτυξης αποτελεί μια ισχυρή οικονομία. Μια οικονομία που παράγει πλούτο, δηλαδή μια οικονομία, που στηρίζεται κυρίως στην παραγωγή, πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή, και όχι μια παρασιτική οικονομία που στηρίζεται στον μεταπρατικό και την κατανάλωση.

Χωρίς ισχυρή οικονομία, δεν μπορούμε να προστατεύσουμε το περιβάλλον, ούτε και να ασκήσουμε κοινωνική πολιτική. Με τον περιορισμό βεβαίως ότι η οικονομία αυτή δεν θα καταστρέφει το περιβάλλον, δεν θα σπαταλά φυσικούς πόρους και ο πλούτος δεν θα συσσωρεύεται σε βάρος των αδύνατων κοινωνικών τάξεων.

γ) Στην κοινωνική δικαιοσύνη. Σε ένα ευνομούμενο κράτος και στο πλαίσιο της κοινωνικής αλληλεγγύης, της αλληλεγγύης των γενεών και της κοινωνικής συνοχής, θα πρέπει να υπάρχει παροχή ίσων ευκαιριών για ευημερία σε όλους, κοινωνική δικαιοσύνη, κοινωνική πρόνοια, δηλαδή φροντίδα για τους ανήμπορους και αδύνατους, εξασφάλιση μιας αξιοπρεπούς σύνταξης στους ηλικιωμένους, τους απόμαχους, ικανοποιητική ιατρική περίθαλψη, βοήθεια στους ανέργους κ.λπ. Είναι αυτονόητο ότι η κοινωνική πρόνοια θα πρέπει να υπάρξει μέσα στο πλαίσιο που επιτρέπουν οι οικονομικές δυνατότητες και η εξασφάλιση της προστασίας του περιβάλλοντος. Όπως γνωρίσαμε με επώδυνο τρόπο, κοινωνική πρόνοια με δανεικά δεν είναι μακροπρόθεσμα δυνατή.

Βεβαίως, όλα τα παραπάνω, εύκολα λέγονται, αλλά δύσκολα γίνονται. Εδώ ισχύει η ρήση του Goethe «Το να σκέφτεσαι είναι εύκολο, το να πράττεις είναι δύσκολο, αλλά το να πράττεις αυτά που σκέφτεσαι είναι το δυσκολότερο πράγμα».

Οι τρεις πυλώνες που προαναφέρθηκαν έρχονται συχνά σε αντίθεση μεταξύ τους: η προστασία του περιβάλλοντος με την οικονομική ανάπτυξη, η οικονομική ανάπτυξη με την προστασία του περιβάλλοντος και την κοινωνική πρόνοια και η κοινωνική πρόνοια με την οικονομική ανάπτυξη. Ο συγκερασμός των αντιθέσεων απαιτεί ανθρώπους, πολιτικούς ή τεχνοκράτες, με συγκεκριμένο όραμα, πραγματιστές πολιτικούς και όχι υδρολήπτες, με αίσθημα ευθύνης για το μέλλον του τόπου. Ικανούς, ανεξάρτητα από την ιδεολογία τους, να αλλάζουν τις στρατηγικές προκειμένου να πετύχουν τον σκοπό τους. Εδώ, αξίζει να αναφερθεί το δόγμα του Κομφούκιου: «Αν δεν μπορείς να πετύχεις τον σκοπό σου, μην αλλάζεις τον σκοπό, αλλά την πορεία».

Σπύρος Ντάφης, (1927-2014)
Ομότιμος καθηγητής δασοκομίας του
Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
 
 
 
* από το Περιοδικό «ΑΜΦΙΒΙΟΝ» του Ελληνικού Κέντρου Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Τεύχος 90 – Δεκέμβριος 2010

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου