Τετάρτη 28 Δεκεμβρίου 2016

Διπλοσάινο. Το «ευγενές» αρπακτικό που όσο λατρεύτηκε τόσο και μισήθηκε…

 
diplosaino
 
Κείμενο: Δρ. Ρήγας Τσακίρης
 
Μια ιστορία γεμάτη τιμές: Ανεκτίμητο απόκτημα βασιλιάδων, πριγκίπων, κόμηδων, εμίρηδων και αυτοκρατόρων ήταν περιζήτητο αρπακτικό κάθε ευγενή μέχρι και τον Μεσαίωνα, άλλωστε το επιστημονικό λατινικό όνομα του είδους Accipiter gentilis σημαίνει ευγενής, δείγμα της μεγάλης υπόληψης που είχε στους κύκλους των αρχόντων[1]. Τα γερακοειδή ήταν τότε σημαντικά στην διεθνή γλώσσα της διπλωματίας αλλά και έκφραση της επιδεκτικής κατανάλωσης ως η προσωποποίηση της δύναμης των ηγεμόνων. Ιδιαίτερα οι άρχοντες της ανατολής ήταν φημισμένοι για ολόκληρα «κοπάδια» από ιερακοειδή μεταξύ των οποίων τα διπλοσάινα ήταν από τα πιο αξιολάτρευτα π.χ. φημολογείται ότι ο Shah Jahan, αυτοκράτορας της Ινδίας (με 1 εκατομμύριο περίπου άτομα πεζικό), είχε στην κατοχή του 70 διπλοσάινα (40 θηλυκά και 30 αρσενικά) όπως και 100 ξεφτέρια μαζί με 20 πετρίτες, χρυσογέρακα κ.α.[2]. Μέχρι σήμερα θεωρείται ένα από τα ισχυρότερα αλλά και απαιτητικότερα είδη για την ιερακοθηρία, εντελώς ακατάλληλο για αρχάριους.

Μάταια προσπάθεια εξολόθρευσης: Επικηρυγμένο σε πολλές χώρες της Ευρώπης τις τελευταίες δεκαετίες του περασμένου αιώνα κυνηγήθηκε ανηλεώς για πολλά χρόνια χωρίς επιτυχία κυρίως από εκτροφείς φτερωτών θηραμάτων και πτηνοτρόφων (φασιανών, περιστεριών και πουλερικών). Σύμφωνα με έρευνα στη Φιλανδία η συστηματική ετήσια θανάτωση περίπου 6.000 διπλοσάινων κάθε έτος από τους 170.000 κυνηγούς της δεν οδήγησε σε καμία μακροπρόθεσμη διαφοροποίηση του αναπαραγωγικού πληθυσμού τους (τα περισσότερα άτομα που σκοτώνονταν ήταν νεαρά πουλιά που είχαν γεννηθεί το ίδιο έτος)
[7].
 
Ο εξυγιαντικός ρόλος των διπλοσάινων (περιορισμός ασθενειών): Έχει αποτελέσει αντικείμενο δεκάδων ερευνών και μοντέλο για πολλά πειράματα. Επιβεβαιώθηκε έτσι ότι σκοτώνει κυρίως τα ασθενικά, άρρωστα, αδύναμα, προσβεβλημένα και καχεκτικά άτομα προλαβαίνοντας έτσι την εξάπλωση των ασθενειών: σε μία έρευνα στην Σουηδία όπου το 25% των φασιανών που απελευθερώθηκαν και πέθαναν είχε σκοτωθεί από διπλοσάινα, αποδείχθηκε ότι αυτά είχαν φυματίωση, ενώ την επόμενη χρονιά στην ίδια περιοχή όταν οι φασιανοί που απελευθερώθηκαν ήταν υγιείς μόνο 8% σκοτώθηκε από τα διπλοσάινα[3]. Σε άλλη έρευνα οι φάσες που έπιασαν τα διπλοσάινα ήταν εξαιρετικά αδύνατες, το 28% μάλιστα από αυτές ήταν τόσο εξαντλημένες που δεν είχαν καμία πιθανότητα επιβίωσης είτε έπεφταν θύματα τους είτε όχι[7].
 
diplosaino
Φωτό: Καλλιόπη Στάρα
Ο σωματότυπος του τέλειου θηρευτή των δασών: Θεωρείται η πιο άρτια ιπτάμενη «φονική μηχανή» και αποτελεί αναμφισβήτητα το κορυφαίο αρπακτικό των δασών και των διακένων. Οι ευέλικτες πλατιές, κοντές και στρογγυλεμένες φτερούγες του, που μαζεύονται εύκολα πάνω στο σώμα και συνοδεύονται από δυνατούς θωρακικούς μυς, είναι τα τέλεια εργαλεία για να αποκτά σε ελάχιστο χρόνο την μέγιστη πτητική δύναμη και να κινείται με άνεση και ταχύτητα ανάμεσα στα δέντρα, τους κορμούς και τα κλαδιά τους ώστε να γραπώνει αστραπιαία τα ανυποψίαστα μικρά πουλιά του δάσους. Για τους απαραίτητους διορθωτικούς ελιγμούς το βοηθά η εξαιρετικά (αναλογικά με το σώμα του) μακριά ουρά του, που λειτουργεί ως πηδάλιο όπως ακριβώς η ουρά των αιλουροειδών (π.χ. γατόπαρδος, τίγρη).

Τι σκοτώνει; Αδίστακτος κυνηγός μπορεί να σκοτώσει κάθε είδους και μεγέθους φτερωτό θήραμα ακόμη και πολύ βαρύτερά του έτσι ώστε δεν είναι υπερβολή να θεωρείται η κορυφή της φυσικής εξέλιξης, ο κυρίαρχος και απόλυτος άρχοντας των πυκνών δασών και των διακένων του. Τρέφεται κυρίως με πουλιά, 123 είδη βρέθηκαν σε υπολείμματα της τροφής του στην Γερμανία αλλά και με θηλαστικά. Στα δάση της Σκανδιναβίας προτιμά τις κίσσες που καλύπτουν ως και 50% της διατροφής του, ενώ συχνά επιτίθεται σε κόρακες ή καρακάξες και σε φάσες που είναι άφθονες εκεί αλλά και μεγάλα θηράματα έως το μέγεθος του αγριόκουρκου. Δεν θα διστάσει ακόμη και να χτυπήσει ερωδιούς, γλάρους, χήνες, πάπιες ή φαλαρίδες όταν βρεθεί κοντά σε υγρότοπους. Φημισμένος και αξεπέραστος θηρευτής του σκίουρου, της νυφίτσας, των διαφόρων τρωκτικών του δάσους, σπανιότερα θα προσπαθήσει να πιάσει ακόμη και λαγό, μαρμότα ή ακόμη και αλεπού! Ανάλογα την εποχή θα αλλάξει την δίαιτά του ανάλογα και την διαθεσιμότητα της τροφής π.χ. έχει βρεθεί στην Γερμανία ότι ενώ το Ιούνιο το 20% της δίαιτας που ήταν ψαρόνια αυτά μειώθηκαν στο 1% τον Οκτώβριο
[3]. Στις μεσογειακές χώρες τρέφεται και με ερπετά, στην Ελλάδα έχει αναφερθεί ότι τρέφεται και με πράσινες σαύρες (Lacerta viridis) [8].
 
 
Θηρευτικές ικανότητες: Ατρόμητο, επιδέξιο, αδίστακτο, ισχυρό, σβέλτο και ταχύτατο είναι κάποια από τα επίθετα που το συνοδεύουν. Κυνηγάει μοναχικά μετά από ώρα επόπτευσης και με το σπινθηροβόλο βλέμμα του διαλέγει το υποψήφιο θύμα από επιλεγμένα σημεία του δάσους και θέσεις με ευρεία θέα. Σκοτώνει σχεδόν ακαριαία τα θηράματά του στο αέρα ή το έδαφος που τα αιφνιδιάζει τρομάζοντάς τα μετά από πολλές μανούβρες και ελιγμούς μέσα στη βλάστηση [5]. Χωρίς να χάνει ταχύτητα κινείται ακόμη και με τα φτερά κλειστά με την δύναμη της ορμής, ελισσόμενο ακόμη και μέσα από πυκνή φυλλάδα με γρήγορες, επιθετικές και επιδέξιες πτήσεις, εκμεταλλευόμενο οποιαδήποτε κάλυψη για τον αιφνιδιασμό του θηράματος. Συχνά ανεμοπορεί γλιστρώντας με ταχύτατα κοντά στο έδαφος ή στην άκρη της βλάστησης και χτυπάει σαν αστραπή ξαφνιάζοντας με την δύναμη και την ταχύτητα του το ανυποψίαστο θήραμα.

Η δύναμη της κρούσης: Επιστημονικές μετρήσεις στην Αμερική έδειξαν ότι σκοτώνει με τα νύχια που χτυπούν με εξαιρετική ορμή, αφού το σώμα του λίγα κλάσματα του δευτερολέπτου πριν την κρούση παίρνει τέτοια θέση (απλώνοντας φτερούγες και ουρά) έτσι ώστε ενώ το πουλί κινείται με ταχύτητα 14 μέτρα/δευτερόλεπτο (50,4 km/h) τα πόδια και τα νύχια να χτυπούν με 22,5 μέτρα/δευτερόλεπτο (81 km/h), δηλαδή περίπου 3,5 φορές γρηγορότερα από άλλα παρόμοια αρπακτικά πουλιά όπως οι γερακίνες που κυνηγούν με την ίδια περίπου ταχύτητα και έχουν αντίστοιχο μέγεθος
[3].
 
Ένα «συμπληρωματικό» ζευγάρι: Τα θηλυκά ζυγίζουν 1.250 gr σε αντίθεση με τα αρσενικά που φτάνουν τα 750 gr (40% λιγότερο) σαν να πρόκειται δηλαδή για «ζευγάρι» διαφορετικών ειδών αρπακτικών. Έτσι όμως καταφέρνουν να κυνηγούν διαφορετικού μεγέθους θηράματα και να μην ανταγωνίζονται μεταξύ τους[4], ενώ ταυτόχρονα έχουν πολύ μεγαλύτερο εύρος υποψήφιων θηραμάτων. Το μικρότερο αρσενικό ταΐζει το θηλυκό την περίοδο που κλωσάει καθώς και τους νεογέννητους νεοσσούς με μικρά θηράματα, ενώ όσο αυτά μεγαλώνουν (μαζί και οι απαιτήσεις τους) αναλαμβάνει περισσότερο εκείνη φέρνοντας μεγαλύτερη λεία. Μοναδικός πρωταθλητής στο ζευγάρωμα, μπορεί να φτάσει και τις 500 έως 600 συνευρέσεις σε κάθε φώλιασμα [5], ενώ οι πληθυσμοί του προσαρμόζονται στην διαθεσιμότητα της λείας π.χ. έχει αποδειχθεί ότι μπορούν να εξαπλασιάσουν την αναπαραγωγική τους επιτυχία ανάλογα την διαθεσιμότητα τροφής [7].

Γιατί κάποια πουλιά πετούν σε σμήνη το χειμώνα; Η πειραματική εμφάνιση διπλοσάινων σε ομάδες μικρόπουλων έδειξε ότι αυτά αμέσως δημιουργούν μεγάλα μικτά κοπάδια με διάφορα είδη, ενώ άλλη έρευνα έδειξε ότι τα διπλοσάϊνα έχουν πολύ μεγαλύτερη επιτυχία όταν κυνηγούν μικρά παρά μεγάλα κοπάδια από φάσες (σκοτώνουν με 80% επιτυχία όταν είναι ένα μοναχικό πουλί, 60% από 2-10 πουλιά και κάτω από 10% όταν είναι πάνω από >50 άτομα). Με την συνεργασία χιλιάδων ματιών στα σμήνη, καθένα πουλί αξιοποιεί περισσότερο χρόνο στην διατροφή και λιγότερο χρόνο στην επόπτευση και επαγρύπνηση για πιθανούς θηρευτές. Έτσι οι μαγευτικές εικόνες από ελιγμούς εκατομμυρίων ψαρονιών πριν την κούρνια ή ακόμη από μικτά κοπάδια αεικίνητων στρουθιόμορφων όπως οι καλόγεροι, οι παπαδίτσες, οι σπίνοι και τα σπουργίτια τον κρύο χειμώνα είναι μία επιτυχημένη στρατηγική επιβίωσης σε δύσκολους καιρούς απέναντι σε αδίστακτους κυνηγούς
[6].

Φυτοφάρμακα: Ούτε τα διπλοσάινα ξέφυγαν από την αρνητική επίδραση τους, δευτερογενής δηλητηρίαση έχει αναφερθεί στην Σουηδία προερχόμενη από στρουθιόμορφα που έχουν φάει σπόρους κατεργασμένους με αντιμυκητικά φυτοφάρμακα, ενώ υψηλές συγκεντρώσεις και από DDT έχουν βρεθεί στο σώμα τους. Μετά την δεκαετία του ’50 εμφανίζονται αυξημένες συγκεντρώσεις και από υδράργυρο στο φτέρωμά τους
[7].

Σήμερα τα διπλοσάινα προστατεύονται αυστηρά από τον νόμο, ενώ ειδικές διαχειριστικές δράσεις εφαρμόζονται στα δασικά οικοσυστήματα για να βοηθήσουν τον βιότοπο αναπαραγωγής και κυνηγιού τους σε όλο τον κόσμο. Κάποιες τέτοιες μελέτες έχουν ήδη δημοσιευθεί για την περιοχή του δάσους Δαδιάς – Λευκίμης – Σουφλίου στον Έβρο (βλέπε παρακάτω στις παραπομπές) και ήδη οι προτεινόμενες δράσεις αποτελούν μέρος του νέου Σχεδίου Διαχείρισης της περιοχής.
 
 
Βιβλιογραφία και παραπομπές
 
[1] Coocker, M. and Mabey, R. (2005). Birds Britannica Chatto & Windus. London (βλέπε σελ. 127).[2] Cocker, M. (2013). Birds and People. Jonathan Cape. London. (βλέπε σελ. 165).[3] Génsbøl, B. (1992). Birds of Prey of Britain and Europe North America and the Middle East. HarperCollins (Βλέπε σελ. 142-143).[4] Perrins, Chr. (1987).The new generation guide to the birds of Britain and Europe. Collins. London. (βλέπε σελ. 298).[5] Ehrlich, P., Dobkin, D., Wheye, D. & Pimm, S. (1994). The birdwatcher’s handbook: a guide to the natural history of the birds of Britain and Europe. Oxford University Press. Oxford. (βλέπε σελ.87, 94, 101).[6] Κrebs, J.R. and Davies, B.N. (1999). An introduction to behavioural Ecology. Blackweel Science Ltd. (βλέπε σελ.121-122)[7] Newton, I. (1998). Population limitation in birds. Academic Press. San Diego. USA. (βλέπε σελ.34, 147, 164, 413, 420 445).[8] Handrinos, G. and Akriotis, Tr. (1997) The birds of Greece. Christopher Helm Ltd.

Στιγμές από την ζωή των διπλοσάινων μπορείτε να δείτε στην ταινία – ντοκιμαντέρ (δείτε
εδώ), ενώ εργαστηριακά πλάνα από την τεχνική του κυνηγιού (δείτε π.χ. εδώ από κάμερα τοποθετημένη στο κεφάλι του). Μην χάσετε να δείτε (εδώ) την απίστευτη ικανότητά του να ελίσσεται και να αυξομειώνει το σώμα του περνώντας ακόμη και μέσα από μικρές τρύπες. Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης η ταινία για το Πακιστάν όπου γίνεται προσπάθεια η παραδοσιακή ιερακοθηρία (με διπλοσάινα) να συμπεριληφθεί στον κατάλογο της Άυλης Πολιτισμικής Κληρονομιάς της UNESCO (δείτε εδώ). Περισσότερες πληροφορίες για το είδος θα βρείτε στη καλογραμμένη ελληνική ιστοσελίδα της Βικιπαίδειας (εδώ), ενώ εργασίες για την διαχείριση του δάσους σε όφελος των διπλοσάϊνων θα βρείτε εδώ και εδώ.


πηγή: https://dasarxeio.com/
 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου