«Θεραπευτικοί κήποι» νοσοκομείων

    

ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΣΤΡΑΤΑΚΟΣ (ΓΕΩΠΟΝΟΣ ΓΝΝΘΑ «Η ΣΩΤΗΡΙΑ»)

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΟΝΤΟΣ (ΔΑΣΟΛΟΓΟΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ)

ΣΤΑΜΑΤΙΝΑ ΣΠΥΡΑΤΟΥ (ΚΟΙΝ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΣ ΓΝΝΘΑ «Η ΣΩΤΗΡΙΑ»)

ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ ΝΙΚΗ (ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΥΤΡΙΑ, ΜΕΛΟΣ Δ.Σ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΘΕΣ/ΚΗΣ)

Ο ρόλος τους στη σωματική και ψυχική υγεία

 Η σύγχρονη ζωή στις μεγαλουπόλεις γεμάτη από θορύβους και καυσαέρια προκαλεί ανησυχία και άγχος. «Η πόλη βλάπτει σοβαρά το μυαλό» ήταν το βασικό συμπέρασμα επιστημονικής μελέτης που διεξήγαγε το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν και δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο επιστημονικό περιοδικό «Ρsychological Science». Και το φάρμακο; Αστικά πάρκα, δέντρα ακόμη και ένα μπαλκόνι με γλάστρες μπορούν να αυξήσουν τις δυνατότητες της μνήμης και τα επίπεδα αυτοσυγκέντρωσης.
Ο άνθρωπος σήμερα, προσπαθεί να αποδράσει δημιουργώντας μικρές ιδιωτικές «οάσεις» και είναι γενικά αποδεκτό ότι η επίδραση της φύσης στην ανθρώπινη συμπεριφορά αποφέρει ψυχική ισορροπία, υγεία, ευφορία και ευδιαθεσία. Το νοσοκομείο ως ένας πολυσύνθετος λειτουργικός χώρος θεραπείας, οφείλει να σέβεται την ποιότητα ζωής κατά τη διάρκεια της νοσηλείας και είναι εξίσου σημαντικό αυτό με τη φαρμακευτική αγωγή. Έχει παρατηρηθεί ότι βασικές δραστηριότητες όπως το περπάτημα, η χαλάρωση, η αλλαγή παραστάσεων και η επαφή με άλλους ανθρώπους επιδρούν θετικά στην ταχύτερη βελτίωση της υγείας των ασθενών. 

Πολλές φορές οι ασθενείς κάτω από απειλή της νόσου και φορτισμένοι συναισθηματικά από τη διαγνωστική διαδικασία, παρουσιάζουν εκρήξεις θυμού και συχνά επιθετικότητας. Η νοσηλεία τους μέσα σε ένα ήρεμο φυσικό περιβάλλον μπορεί να τους βοηθήσει να ηρεμήσουν, να γίνουν πιο υπομονετικοί και να ακολουθούν πιο πιστά τις συστάσεις των ιατρών. Η ύπαρξη θέας φυσικού περιβάλλοντος από τα παράθυρα του νοσοκομείου βοηθάει τους ασθενείς να νιώσουν πιο άνετα κατά τη διάρκεια μιας εξέτασης ή ανακοίνωσης των αποτελεσμάτων αυτής. Για όλους τους παραπάνω λόγους, ένα σημαντικό ποσοστό του προσωπικού πιστεύει ότι ο ορθά σχεδιασμένος κήπος και η θέα αυτού από το εσωτερικό του κτιρίου αποτελούν μέσο βελτίωσης των συνθηκών παραμονής των ασθενών στο νοσοκομείο και τάσσεται υπέρ της δημιουργίας θεραπευτικών κήπων στα νοσηλευτικά ιδρύματα.

Η Cooper-Marcus (2001) χρησιμοποιεί τον όρο «θεραπευτικός κήπος» (Healing garden) και προσδιορίζει επτά (7) θεμελιώδη συστατικά τα οποία τον χαρακτηρίζουν πλήρως:

1. Ορατότητα, 2. αίσθημα ασφάλειας, 3. φυσιολογική υποστήριξη, 4. ευκαιρίες για επιλογές, 5. αναζήτηση ιδιωτικότητας ή συνάθροισης με άλλα άτομα, 6. δέσιμο καθώς και 7. επαφή με τη φύση.

 

 

Ιστορική Αναδρομή 

Τα οφέλη που μπορεί να αποκομίσει το άτομο από την βλάστηση και την επαφή με την φύση έχουν αναγνωριστεί εδώ και αιώνες σε μεγάλο πλήθος πολιτισμών (Horsburgh 1995). Από την εποχή των Αρχαίων Ελλήνων, Αιγυπτίων, Βαβυλωνίων, Ασσυρίων, και Ρωμαίων γινόταν χρήση δέντρων στις πόλεις, στους κήπους επαύλεων ή στα ιερά άλση. Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός έφτασε σε υψηλό επίπεδο διότι ήταν αρμονικά δεμένος με τη φύση.

Από τον Μεσαίωνα τα Νοσοκομεία που λειτουργούσαν μέσα στα μοναστήρια, χρησιμοποιούσαν τους κήπους ως τόπους θεραπείας (Warner 1995). Τα δωμάτια των ασθενών είχαν πρόσοψη στην αυλή η οποία εξασφάλιζε ηλιοφάνεια, την παρουσία μικρής λίμνης, εποχικών ανθέων, χώρων για ξεκούραση ή περπάτημα. Σε αντίθεση τα άσυλα που νοσήλευαν ψυχιατρικούς ασθενείς ήταν σε άθλια κατάσταση και οι εγκλεισμένοι σε αυτά ήταν δεμένοι, υποσιτιζόμενοι κι ακόμη σε κάποιες περιπτώσεις επιδεικνύονταν στο κοινό σαν ζώα ενός αλλόκοτου ζωολογικού κήπου.

Η επικράτηση της λογικής και της επιστημονικής σκέψης στην περίοδο της Αναγέννησης (15ος-17ος αιώνας) βάζει τις βάσεις για τον ανθρωπισμό, ένα φιλοσοφικό κίνημα, που δίνει έμφαση στην ανθρώπινη ευημερία και στην μοναδικότητα του ατόμου. Όμως σύμφωνα με τον ανθρωπισμό της αναγέννησης οι άνθρωποι δεν είναι δαιμονισμένοι αλλά ψυχικά ασθενείς που χρήζουν θεραπείας. Στη Γαλλία τον 18ο αιώνα ένας Γιατρός ονόματι Πινέλ οργάνωσε αυτό που ονομάστηκε κίνημα της ηθικής θεραπείας: Έβγαλε της αλυσίδες από τους ασθενείς, τους έβαλε σε φωτεινά δωμάτια, τους προέτρεπε να γυμνάζονται στην εξοχή και τους φέρονταν με ευγένεια και καλοσύνη. Στην Αγγλία ο Ουίλλιαμ Τιούκ ίδρυσε ένα ίδρυμα «ηθικής θεραπείας» στην εξοχή. Εκεί οι ασθενείς δούλευαν, προσεύχονταν και μιλούσαν για τα προβλήματά τους.

Τον 18ο αιώνα, οι πρώτοι που ενδιαφέρθηκαν για την βελτίωση της θεραπείας των ασθενών και κατ’ επέκταση των χώρων των νοσοκομείων, ήταν η Dorothea Linde Dix (1802-1887) και ο Horace Mann, οι οποίοι πρότειναν κάποιες βασικές αρχές στο νομοθετικό σώμα της Αμερικής για την ορθή διάταξη των χώρων των ιδρυμάτων. Ο σπουδαίος ψυχίατρος Thomas Kirkbride (1809-1883) υπέδειξε πως πρέπει να κατασκευάζονται τα νοσοκομεία και μάλιστα διατύπωσε «26 προϋποθέσεις» που πρέπει να τηρούνται (τα νοσοκομεία να βρίσκονται κοντά στην πόλη, να υπάρχει κήπος έκτασης τουλάχιστον 3 στρεμμάτων, να υπάρχουν παράθυρα με θέα στα δωμάτια των ασθενών κτλ.). Στα μέσα του 18ου αιώνα αλλά και στις αρχές του 19ου, οι εξωτερικοί χώροι των νοσοκομείων έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην διανοητική βελτίωση μιας ομάδας αρρώστων, των ψυχασθενών. Στην Ευρώπη, το κίνημα του Ρομαντισμού (18ος αιώνας) ήταν η αιτία σημαντικών μεταρρυθμίσεων και στον σχεδιασμό των εξωτερικών χώρων των νοσοκομείων. Αναβίωσε η θεωρία της σύνδεσης της ιατρικής θεραπείας με την ύπαρξη κατάλληλου φυσικού περιβάλλοντος στα νοσηλευτικά ιδρύματα (Warner 1995b, σελ. 25). Στην Ευρώπη, πολλά νοσηλευτικά ιδρύματα πρόσθεσαν στα θεραπευτικά προγράμματα τους και την «κηποτεχνική θεραπεία» (Horticultural therapy) με στόχο οι ασθενείς «να στρέφουν την σκέψη τους από την καταστροφή σε άλλες δημιουργικές ενέργειες» (Warner 1995b,σελ. 59). Η ίδια τακτική (κηποτεχνική θεραπεία) άρχισε να ακολουθείται και από τους Αμερικάνους θεραπευτές το 1920.

 

Στον 20ο αιώνα όμως, η πρόοδος της ιατρικής επιστήμης, η εξέλιξη του πολιτισμού αλλά και ορισμένες οικονομικές δυνάμεις οδήγησαν στην παραμέληση των εξωτερικών χώρων των νοσοκομείων καθώς και των ευεργετημάτων που προσφέρουν στους ασθενείς (Sachs 1999).

 

 
 

 

Σύγχρονες απόψεις
 

Οι Rachel και Stephen Kaplan (1983) υποστηρίζουν ότι το περιβάλλον των νοσοκομείων είναι αγχωτικό, διότι εκ των πραγμάτων θεωρείται πολύπλοκο και μη φιλικό. Θεωρούν ότι η συνεχής έκθεση σε ένα τέτοιο περιβάλλον οδηγεί σε νοητική (πνευματική) κόπωση. Για τον λόγο αυτό συστήνουν την έκθεση σε ένα λιγότερο πολύπλοκο φυσικό περιβάλλον, το οποίο θα ξεκουράζει τα άτομα, θα αναπτύσσει τη συντροφικότητα και θα τα φορτίζει με μικρότερο βάρος πληροφοριών. Γενικά οι άνθρωποι πιστεύουν ότι όταν βρίσκονται κάτω από την πίεση του άγχους επιθυμούν το καταφύγιο ενός φυσικού τοπίου που θα τους κάνει να νιώσουν καλύτερα. Τοπία που αποτελούνται από δέντρα, γρασίδι, νερό, πέτρινους σχηματισμούς, λουλούδια και πουλιά θεωρούνται πολύ χρήσιμα στους δραστηριοποιούμενους στα νοσηλευτικά ιδρύματα. (Olds 1989). 

 

 Ο χώρος του νοσοκομείου λοιπόν, θα πρέπει να είναι μελετημένος με τρόπο, ώστε να παρέχει διαφορετικά περιβάλλοντα, ικανά να ανταποκρίνονται σε διαφορετικές ψυχολογικές καταστάσεις που νιώθει ο κάθε ασθενής, όπως ένταση, τάση φυγής, ηρεμία, διάθεση για επικοινωνία με τρίτους. Ενδιαφέροντα σκληρά υλικά κατάλληλα συνδυασμένα μπορούν να προσδώσουν άλλη οντότητα στο χώρο και να τον μεταμορφώσουν σε χώρο συνάντησης και επικοινωνίας.

 

 

Είναι γενικά παραδεκτό ότι ο άνθρωπος αλλάζει ψυχοσύνθεση όταν περνά χρόνο στον κήπο. Ενδιαφέρον προκαλεί η αντίδραση τους στην επαφή με το περιβάλλον. Πράγματι ερωτώμενοι για το πως αισθάνονται αφού έχουν «σπαταλήσει» λίγο από το χρόνο τους στον κήπο απαντούν πως


• Αισθάνονται περισσότερο ήρεμοι και γαλήνιοι (79%)
• Ανανεωμένοι και πιο δυνατοί ( 25%)
• Αποφασισμένοι, ικανοί να πάρουν αποφάσεις( 22%)
• Πολύ πιο θετικοί και καλύτεροι ( 19%)
• Θρησκευτική και πνευματική επαφή( 6%)
• Καμία αλλαγή 5%,

(Marcus,C. and M. Barnes 1995, Απαντήσεις από 143 επισκέπτες των κήπων του θεραπευτικού ιδρύματος του Σαν Φρανσίσκο, ΗΠΑ). 

Μέχρι πρόσφατα τα ιδρύματα παροχής φροντίδας για άτομα με νόσο του Alzheimer δεν έχουν εστιάσει στο εξωτερικό περιβάλλον και στην ανάγκη ενθάρρυνσης των ηλικιωμένων να ξοδεύουν χρόνο έξω στον καθαρό αέρα και τη λιακάδα. Προσεκτικά σχεδιασμένα περιβάλλοντα ιδρυμάτων, είτε εσωτερικοί είτε εξωτερικοί χώροι, βοηθούν στη μείωση της διαταραγμένης συμπεριφοράς όπως είναι η οργή, η ανυπομονησία και οι περιπλανήσεις. Φτωχά σχεδιασμένα περιβάλλοντα, αντίθετα, μπορούν να επισπεύσουν την οργή και να συνεισφέρουν στον αποπροσανατολισμό και τη σύγχυση

 

Ειδικά για τις κατηγορίες των παιδιών και των ψυχιατρικών ασθενών ο κήπος μπορεί να αποτελέσει ένα βασικό "εργαλείο" στα χέρια των λογοθεραπευτών και των ψυχολόγων, οι οποίοι μπορούν να βρουν πολλά στοιχεία για την ανάπτυξη συζητήσεων ή και να αποκρυπτογραφήσουν την ψυχοσύνθεση τους ανάλογα με τις περιοχές και τα στοιχεία του χώρου που προτιμούν.

   

Όμως ενώ τα παιδιά χρειάζονται ένα περιβάλλον με έντονα χρώματα, κίνηση και πολυπλοκότητα που να κεντρίζει την περιέργεια τους και την έμφυτη τάση τους για ανακάλυψη για τους ψυχιατρικούς ασθενείς το περιβάλλον επιβάλλεται να είναι γαλήνιο, μη κλειστοφοβικό, χωρίς έντονα σχέδια, πολύ σκούρα υλικά ή παράξενα αντικείμενα που μπορεί να τα εκλάβουν ως απειλητικά στοιχεία. Επίσης κάποιοι από τους ασθενείς μπορεί να παρουσιάζουν τάσεις επιθετικότητας και αυτοκαταστροφής. Έτσι σχεδιάζονται ασφαλείς χώροι υψηλής αισθητικής, στους οποίους ο ασθενής έχει δυνατότητα πρόσβασης σε όλες τις λειτουργικές δομές, αισθάνεται οικεία και αναρρώνει ψυχοσωματικά πλέον.

 

 

Στο σχεδιασμό του περιβάλλοντος χώρου ενός θεραπευτικού ιδρύματος συνίσταται χρήση φυσικών υλικών ώστε να εναρμονίζονται περιβάλλον και απλές κατασκευές. Οι άνθρωποι-χρήστες αποδίδουν τη θετική επίδραση του κήπου στην ύπαρξη των παρακάτω:

· Δένδρα, θάμνοι, φύση (59%)
· Αρώματα, ήχοι, φρέσκος καθαρός αέρας (58%)
· Χώρος απομόνωσης ή φιλικής συνεύρεσης (50%)
· Θέα, υφή, σχήματα (26%)
· Λειτουργικές δομές, (17%)
(Marcus,C. and M. Barnes 1995, Απαντήσεις από 143 επισκέπτες των κήπων του θεραπευτικού ιδρύματος του Σαν Φρανσίσκο, ΗΠΑ).

Τα χρώματα επίσης, επηρεάζουν την ψυχολογία του ατόμου και κατ΄ επέκταση τη φυσική του κατάσταση. Οι γιατροί και οι ψυχολόγοι συμφωνούν πως οτιδήποτε μπορεί να επηρεάσει την ψυχολογία και τον νου ενός ανθρώπου, μπορεί να επηρεάσει και την φυσική του κατάσταση. Έχει παρατηρηθεί ότι οι άνθρωποι που περιβάλλονται συνέχεια από ζωηρά και φωτεινά χρώματα, χαίρουν καλύτερης φυσικής κατάστασης και ψυχικής ηρεμίας από εκείνους που περιβάλλονται από σκούρα και μουντά χρώματα. Πειράματα σε επαγγελματικούς χώρους έχουν αποδείξει ότι και οι εργαζόμενοι αποδίδουν καλύτερα σε ένα φωτεινό χώρο με ευχάριστα χρώματα, παρά σε ένα σκοτεινό με μουντά χρώματα.

 

Η κατάσταση στην σύγχρονη Ελλάδα

 

 

Αν εξαιρέσουμε ορισμένα νοσηλευτικά ιδρύματα η κατάσταση του περιβάλλοντος χώρου γενικά στα Ελληνικά νοσοκομεία δεν είναι καλή αν και έχουν γίνει κάποιες προσπάθειες τα τελευταία χρόνια  και ιδιαίτερα παρατηρείται:

 

α)Δυσκολία πρόσβασης:  Υπάρχει έλλειψη υποδομών που εξυπηρετούν την πρόσβαση σε όλες τις δομές του εξωτερικού χώρου των ασθενών που κινούνται με καροτσάκι ή των ατόμων με ειδικές ανάγκες, οι οποίοι περιορίζονται στην κυκλοφορία στο εσωτερικό των νοσοκομείων. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα αυτοκίνητα και πεζοί  κινούνται μαζί στους δρόμους  

 

β)Έλλειψη εκτεταμένων φυτικών όγκων: Παρατηρείται περιφερειακή κυρίως τοποθέτηση φυτικών ειδών με αποτέλεσμα την έλλειψη σκίασης. Επίσης η έλλειψη εκτεταμένων φυτικών όγκων αναιρεί τη δυνατότητα ύπαρξης χώρων χαλάρωσης και ηρεμίας.

 

γ)Λανθασμένες επιλογές φυτικών ειδών:  Διαπιστώνεται η επιλογή είτε αλλεργιογόνων φυτικών ειδών, είτε ειδών με ακανθώδη στελέχη ή δηλητηριώδεις καρπούς που τα καθιστούν ακατάλληλα.  

 

δ)Ακατάλληλα δομικά υλικά: Σε πολλές περιπτώσεις λόγω περιορισμών από άποψη προϋπολογισμού χρησιμοποιούνται δομικά υλικά που παρουσιάζουν αδυναμίες όσον αφορά την αισθητική και ανθεκτικότητα τους με αποτέλεσμα ένα βραχυχρόνιο αποτέλεσμα με υψηλό κόστος συντήρησης ή ακόμη και αντικατάστασης.

 

Ανταποδοτική αξιοποίηση των Ελεύθερων Χώρων Νοσηλευτικών Ιδρυμάτων

Όπως αναφέρουν συνοπτικά σε ανακοίνωσή τους και Οι ΓΕΩΠΟΝΟΙ

ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, ο σχεδιασμός μπορεί να συνδυαστεί με

οικονομικά ανταποδοτικές επεμβάσεις και δραστηριότητες

εξοικονόμησης ενέργειας προς όφελος των πολιτών αλλά και

των κτιριακών συγκροτημάτων στον χώρο. Μερικές από αυτές είναι:

 

 

•     νου και σώμα,
•  αποκαθιστούν τη συναισθηματική υγεία 
•  συμβάλλουν στη συντομότερη ανάρρωση, 
• ενδυναμώνουν την επιθυμία για ανάρρωση,
• βελτιώνουν την κινητικότητα 
• την όρθια ισορροπία
•   την αναγνωρισιμότητα προσώπων & αντικειμένων, 
• την γνωστικότητα περί των συνθετικών στοιχείων περιβάλλοντος χώρου (χλωρίδα, πανίδα), 
• απαλύνουν το άγχος 
•  ανοίγουν τη διάθεση
• προκαλούν την αυτογνωσία σωματικά, ψυχολογικά και κοινωνικά 
• αποκαθιστούν την αυτοπεποίθηση και τον σεβασμό στη ζωή,
• καλλιεργούν την ελπίδα 
• διεγείρουν τη μνήμη
•  βοηθούν στην καλύτερη λήψη τροφής και στον μεταβολισμό
•  προστατεύουν από την παχυσαρκία
•  αυξάνουν την κατανάλωση υγρών
•  μειώνουν την αρτηριακή πίεση
• ρυθμίζουν την 24ωρη ισορροπία μεταξύ ύπνου και ξύπνιου,
• ενισχύεται η φυσική απορρόφηση της Βιταμίνης D κατά τον περίπατο μικρής διάρκειας υπό το φώς του ήλιου,
• ενισχύεται η κοινωνικότητα μεταξύ ομοιοπαθών και μη ασθενών
• υποβοηθά την κοινωνική ενσωμάτωση
• εισάγει μια πιο ενεργό παρουσία και ουσιαστική σχέση μεταξύ επισκεπτών και ασθενών (επιθυμητός συνδυασμός φυσικής άσκησης και επισκεπτηρίου).

 

Συμπεράσματα

Η δημιουργία ενός σωστού σχεδιασμένου και οργανωμένου κήπου στα νοσηλευτικά ιδρύματα και ιδιαίτερα στα Ψυχιατρικά, Ογκολογικά, Παιδιατρικά, Ιδρύματα Αναπήρων, είναι επιτακτική ανάγκη. Ο κήπος θα πρέπει να αποτελεί ένα ευχάριστο περιβάλλον με δυνατότητα χρήσης από όλους τους ασθενείς, να προάγει της κοινωνικές επαφές, να παρουσιάζει ενδιαφέρουσα βλάστηση και επιπλέον να είναι σχεδιασμένος με τρόπο ώστε να παρέχει μια ειδυλλιακή εικόνα της φύσης. Θα πρέπει να περιλαμβάνει διαδρομές περιπάτου διαφόρου μήκους και δυσκολίας, εύκολης χρήσης από άτομα με ειδικές ανάγκες, καθιστικά διασκορπισμένα στο χώρο σε προστατευμένες από τον ήλιο και αέρα θέσεις. Αρώματα και ήχοι της φύσης καθώς και ένα κυρίαρχο υδάτινο στοιχείο, είναι κάποια από τα βασικά στοιχεία που επιβάλλεται να υπάρχουν, ούτως ώστε ο κήπος να αποτελεί την εξωτερική θεραπευτική προέκταση του νοσηλευτικού ιδρύματος. Ο συνδυασμός των στοιχείων που συνθέτουν τον κήπο ενός νοσηλευτικού ιδρύματος, μπορεί να αποτελέσει αγχολυτικό και καταπραϋντικό μέσο, ικανό να βοηθήσει τον κάθε άνθρωπο όχι μόνο στο να αλλάξει την διάθεση του, αλλά και να συντελέσει στην ταχύτερη αποθεραπεία του.
 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

 

*   ΖΙΑΡΔΑΛΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ 2008: ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΧΩΡΟΥ    ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΧΑΝΙΩΝ "ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ  Α.Τ.Ε.Ι ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΟΚΟΜΙΑΣ

 

*  ΠΕΤΡΟΣ Κ. ΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ,  ΤΖΟΥΛΙΑ - ΝΕΡΑΝΤΖΙΑ ΤΖΩΡΤΖΗ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΤΗΣ  ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ, ΓΕΩΤΕΧΝΙΚΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ - ΣΕΙΡΑ I I - ΤΟΜΟΣ 19 - ΤΕΥΧΟΣ 4/2008

 

*   COOPER MARCUS C. AND M. BARNES 1995 «GARDENS IN HEALTHCARE FACILITIES: USES, THERAPEUTIC BENEFIT AND DESIGN RECOMMENDATIONS» MARTINEZ, CA: THE CENTRES FOR HEALTH DESIGN.

 

*    COOPER MARCUS C. 2001 «HEALING GARDENS» LANDSCAPE ARCHITECTURE, P. 121-123.

 

*   KAPLAN R. & S. KAPLAN 1983 «COGNITION AND ENVIRONMENT: FUNCTIONING IN AN UNCERTAIN WORLD» NEW YORK, PRAEGER PUBLISHERS.

*   ΚΑΝΑΒΙΤΣΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ: ΑΤΟΜΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΓΧΟΥΣ, ΣΧΕΣΕΩΝ ΚΑΙ   ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ (ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ, MS IN APPLIED PSYCHOLOGY, CERT. IN COUNSELLING)

*   SACHS N. 1999 «THE THERAPEUTIC VALUE OF OUTDOOR SPACE IN PSYCHIATRIC HEALTHCARE FACILITIES». MLA THESIS, UNIVERSITY OF CALIFORNIA, BERKELEY

 

*  ΤΑΜΠΑΚΗΣ Ν-ΚΟΥΤΕΠΑΣ,Ν.1981.ΚΗΠΟΤΕΧΝΙΑ.

 

*  ΤΣΑΛΙΚΙΔΗΣ Γ.1987. ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΚΗΠΟΙ.

*   WARNER S. B. JR. 1995 «THE PERIODIC REDISCOVERIES OF RESTORATIVE GARDENS: 1100 TO THE PRESENT», 5-12,  IN M. FRANCIS, P. LINDSEY & J. S. RICE (EDS), THΕ HEALING DIMENSIONS OF PEOPLE-PLANT RELATIONS: PROCEEDINGS OF A RESEARCH SYMPOSIUM. DAVIS, CA: UNIVERSITY OF CALIFORNIA, DAVIS, CENTER FOR DESIGN RESEARCH.

πηγή: www.psychothes.gr/.../EPI8EORHSH_YGEIAS.doc