Επιμέλεια – απόδοση: Σόφη Παυλάκη
Ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον βιβλίο με τίτλο: «Η Επινόηση της Αειφορίας – Πώς επικράτησε το δόγμα της αέναης προόδου» κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Οκτώ. Έργο του εκλεκτού επιστημονικού συνεργάτη, συναδέλφου και φίλου κ. Γιώργου Σμπώκου*, ενός νομικού, που κατά δήλωσή του, μαγεύεται από την ποιητικότητα των νομικών κειμένων -υπό την έννοια της ποίησης των κανόνων περισσότερο, παρά αυτής καθ΄ εαυτής της λογοτεχνικής δημιουργίας.
Το έργο αμφισβητεί το σύγχρονο αναπτυξιακό δόγμα, που επιδιώκει να μας πείσει ότι η οικονομική μεγέθυνση είναι αναπόφευκτη, η περιβαλλοντική διαχείριση ικανοποιητική και ο τρόπος ζωής μας διατηρήσιμος. Αντλώντας παραδείγματα από την πρόσφατη ιστορία, τη λογοτεχνία, την ειδησιογραφία και τη νομοπαραγωγή, αποκαλύπτει τα εργαλεία της πολιτικής και τις αυταπάτες της κοινωνίας. Μας ωθεί να στοχαστούμε εκ νέου τα όρια της ανάπτυξης και τον τρόπο συνύπαρξης ανθρωπογενών συστημάτων και οικοσυστημάτων.
Κατά τον συγγραφέα, η αειφόρος ανάπτυξη επινοήθηκε, προκειμένου να δώσει διέξοδο στο παρωχημένο καπιταλιστικό μοντέλο. Αποκαθαρμένη από αρνητικές συνδηλώσεις, υποσχέθηκε έλεγχο της ασύδοτης οικονομίας και προστασία του περιβάλλοντος. Στην πραγματικότητα όμως υποστήριξε μια άτυπη διαιτησία υπέρ της οικονομίας και εις βάρος του περιβάλλοντος. Διατήρησε την οικονομία του άνθρακα, επένδυσε μέσω του χρέους στη χειραγώγηση των αδύναμων κρατών και ενίσχυσε την κοινωνία της κατανάλωσης. Σε αυτόν δε τον αγώνα στρατεύτηκαν ακόμα και όργανα του διεθνούς δικαίου, όπως ο ΟΗΕ, ο ΟΟΣΑ και το ΔΝΤ και εφαρμόστηκαν διεθνείς συνθήκες, όπως η Συνθήκη Πλαίσιο για την κλιματική αλλαγή και η Συνθήκη του Κιότο.
Συγκεκριμένα, στην αρχή 4 της Διακήρυξης του Ρίο, της πρώτης παγκόσμιας συνδιάσκεψης για το κλίμα, διαβάζουμε ότι: «Η περιβαλλοντική προστασία δεν επιτρέπεται να μελετάται απομονωμένη από την ανάπτυξη». Ο συγγραφέας υπογραμμίζει στο σημείο αυτό τον ad nullum περιορισμό της διακριτικής ευχέρειας των πολιτικών, που παραπέμπει σε μια υπόρρητη απαγόρευση. Στην Οδηγία IPPC (Integrated Pollution Prevention and Control) της ΕΕ αναφέρεται: «… οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις που συμμετέχουν στο σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων ρύπων του Κιότο, εξαιρούνται από την υποχρέωση τήρησης οριακών τιμών ρύπων». Τονίζεται επίσης η διαφορετική μεταχείριση ρυπογόνων δραστηριοτήτων, που οδηγεί σε μια αθεράπευτη προσβολή της αρχής της ισότητας. Τέλος, το βιβλίο εστιάζει στη Συνδιάσκεψη του ΟΗΕ στο Παρίσι, τον Δεκέμβρη του 2015, όπου εκλήθησαν επισήμως 8.041 εκπρόσωποι της βιομηχανίας, προκειμένου να συμμετάσχουν στις συζητήσεις.
Ο συγγραφέας επισημαίνει την παρέμβαση του κεφαλαίου στη διαχείριση του περιβάλλοντος. Tο άρθρο 24 του ισχύοντος Συντάγματος επιβάλλει την υποχρέωση στο κράτος «… να παίρνει μέτρα στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας». Κρατά εν ολίγοις, διοίκηση, κυβέρνηση και δικαστήρια δέσμιους στον μονόδρομο της οικονομικής μεγέθυνσης (Διακήρυξη του Ρίο), της ατιμωρησίας των ρυπαντών (εξαίρεση IPCC) και της υπεράσπισης των συμφερόντων των βιομηχανιών (πρόσκληση OHE). Κάθε εναλλακτική οικονομική πολιτική, που δεν συνάδει με την αειφόρο ανάπτυξη, καθίσταται αυτομάτως αντισυνταγματική.
Το βιβλίο αποδίδει το πλαίσιο διαμόρφωσης του πρoτύπου για την ανάπτυξη και την περιβαλλοντική προστασία. Εξετάζει τον τρόπο διείσδυσης της αειφόρου ανάπτυξης στην ατζέντα της πολιτικής και το φαινόμενο εκχώρησης εξουσίας από εθνικά κράτη προς υπερκρατικούς οργανισμούς, ενώ εντοπίζει συνδέσεις των προγραμμάτων διαρθρωτικής προσαρμογής της νότιας Αμερικής με τα μνημόνια της Ελλάδας. Αναγνωρίζει επίσης στη διεθνοποίηση των περιβαλλοντικών ζητημάτων μια εξαιρετική αφετηρία αναθεώρησης της αξιακής ιεράρχησης του κόσμου μας.
Για τον συγγραφέα, η αρχή της αειφορίας απλά προσφέρει ένα άλλοθι στο παρωχημένο καπιταλιστικό μοντέλο που συνεχίζουμε να εφαρμόζουμε. Η αγορά παραμένει ασύδοτη και η οικονομική δραστηριότητα συνεχίζει να βάλλει κατά του περιβάλλοντος. Η οικονομία του άνθρακα διατηρείται, η ενοχοποίηση του ατόμου συγκαλύπτει τις ευθύνες του παραγωγικού μοντέλου και η Συνθήκη του Κιότο εμπορεύεται ακόμη και τον αέρα που αναπνέουμε!
Ο ίδιος αντιλαμβάνεται την αειφόρο ανάπτυξη ως ένα καλά κεκαλυμμένο πατερναλιστικό σύστημα που, μέσω εκτελεστικών διατάξεων, επιβάλλει έναν τρόπο ανάπτυξης, ο οποίος ενώ υπόσχεται περιβαλλοντική προστασία, στην πραγματικότητα προστατεύει την αέναη οικονομική δραστηριότητα από κάθε τι που θα μπορούσε να την περιορίσει. Κατά τον συγγραφέα μόνο μια θεσμική ανατροπή θα οδηγήσει το δόγμα της αειφορίας σε αναθεώρηση. Προτείνει την αναθεώρηση του άρθρου 24 του Συντάγματος, το οποίο ισχυρίζεται ότι όχι μόνο δεν προστατεύει το περιβάλλον, αλλ΄ επιπλέον ενέχει τυπικά και ουσιαστικά λάθη. Πιστεύει ότι η κοινωνία είναι έτοιμη να επανοριοθετήσει τα φυσικά όρια της ανάπτυξης.
Με το δικό του, ιδιαίτερο ύφος γραφής ο Γιώργος Σμπώκος θέτει μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του το καίριο και ηχηρό ερώτημα: πώς μπορούμε ν΄ αντισταθούμε σ΄ ένα σύστημα που επιδιώκει να μας πείσει ν΄ απομακρυνθούμε από την αυτάρκειά μας; Κατανοώντας δε τη βαθύτερη δομή του σύγχρονου οικονομικού δόγματος, ο συγγραφέας πιστεύει πως θα βρεθούμε σε θέση να συλλάβουμε τον τρόπο ανάκτησης της εθνικής μας κυριαρχίας. Με το εθνικό μας Σύνταγμα, που συνιστά το πλέον κατάλληλο μέσο για τον μετασχηματισμό των θεσμών της κοινωνίας, θα ανασχεθεί η ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία που αναπτύσσεται σε βάρος μας. Η πολιτική δύναμη -όσο και αν οι δημόσιες σχέσεις της αειφόρου ανάπτυξης προσπαθούν να μας πείσουν για το αντίθετο- βρίσκεται ακόμη στα χέρια του ενεργού, καλά πληροφορημένου πολίτη.
πηγή: περιοδικό «Περιβάλλον & Δίκαιο» τ. 4/2015 (www.nbonline.gr), http://dasarxeio.com/
Το έργο αμφισβητεί το σύγχρονο αναπτυξιακό δόγμα, που επιδιώκει να μας πείσει ότι η οικονομική μεγέθυνση είναι αναπόφευκτη, η περιβαλλοντική διαχείριση ικανοποιητική και ο τρόπος ζωής μας διατηρήσιμος. Αντλώντας παραδείγματα από την πρόσφατη ιστορία, τη λογοτεχνία, την ειδησιογραφία και τη νομοπαραγωγή, αποκαλύπτει τα εργαλεία της πολιτικής και τις αυταπάτες της κοινωνίας. Μας ωθεί να στοχαστούμε εκ νέου τα όρια της ανάπτυξης και τον τρόπο συνύπαρξης ανθρωπογενών συστημάτων και οικοσυστημάτων.
Κατά τον συγγραφέα, η αειφόρος ανάπτυξη επινοήθηκε, προκειμένου να δώσει διέξοδο στο παρωχημένο καπιταλιστικό μοντέλο. Αποκαθαρμένη από αρνητικές συνδηλώσεις, υποσχέθηκε έλεγχο της ασύδοτης οικονομίας και προστασία του περιβάλλοντος. Στην πραγματικότητα όμως υποστήριξε μια άτυπη διαιτησία υπέρ της οικονομίας και εις βάρος του περιβάλλοντος. Διατήρησε την οικονομία του άνθρακα, επένδυσε μέσω του χρέους στη χειραγώγηση των αδύναμων κρατών και ενίσχυσε την κοινωνία της κατανάλωσης. Σε αυτόν δε τον αγώνα στρατεύτηκαν ακόμα και όργανα του διεθνούς δικαίου, όπως ο ΟΗΕ, ο ΟΟΣΑ και το ΔΝΤ και εφαρμόστηκαν διεθνείς συνθήκες, όπως η Συνθήκη Πλαίσιο για την κλιματική αλλαγή και η Συνθήκη του Κιότο.
Συγκεκριμένα, στην αρχή 4 της Διακήρυξης του Ρίο, της πρώτης παγκόσμιας συνδιάσκεψης για το κλίμα, διαβάζουμε ότι: «Η περιβαλλοντική προστασία δεν επιτρέπεται να μελετάται απομονωμένη από την ανάπτυξη». Ο συγγραφέας υπογραμμίζει στο σημείο αυτό τον ad nullum περιορισμό της διακριτικής ευχέρειας των πολιτικών, που παραπέμπει σε μια υπόρρητη απαγόρευση. Στην Οδηγία IPPC (Integrated Pollution Prevention and Control) της ΕΕ αναφέρεται: «… οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις που συμμετέχουν στο σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων ρύπων του Κιότο, εξαιρούνται από την υποχρέωση τήρησης οριακών τιμών ρύπων». Τονίζεται επίσης η διαφορετική μεταχείριση ρυπογόνων δραστηριοτήτων, που οδηγεί σε μια αθεράπευτη προσβολή της αρχής της ισότητας. Τέλος, το βιβλίο εστιάζει στη Συνδιάσκεψη του ΟΗΕ στο Παρίσι, τον Δεκέμβρη του 2015, όπου εκλήθησαν επισήμως 8.041 εκπρόσωποι της βιομηχανίας, προκειμένου να συμμετάσχουν στις συζητήσεις.
Ο συγγραφέας επισημαίνει την παρέμβαση του κεφαλαίου στη διαχείριση του περιβάλλοντος. Tο άρθρο 24 του ισχύοντος Συντάγματος επιβάλλει την υποχρέωση στο κράτος «… να παίρνει μέτρα στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας». Κρατά εν ολίγοις, διοίκηση, κυβέρνηση και δικαστήρια δέσμιους στον μονόδρομο της οικονομικής μεγέθυνσης (Διακήρυξη του Ρίο), της ατιμωρησίας των ρυπαντών (εξαίρεση IPCC) και της υπεράσπισης των συμφερόντων των βιομηχανιών (πρόσκληση OHE). Κάθε εναλλακτική οικονομική πολιτική, που δεν συνάδει με την αειφόρο ανάπτυξη, καθίσταται αυτομάτως αντισυνταγματική.
Το βιβλίο αποδίδει το πλαίσιο διαμόρφωσης του πρoτύπου για την ανάπτυξη και την περιβαλλοντική προστασία. Εξετάζει τον τρόπο διείσδυσης της αειφόρου ανάπτυξης στην ατζέντα της πολιτικής και το φαινόμενο εκχώρησης εξουσίας από εθνικά κράτη προς υπερκρατικούς οργανισμούς, ενώ εντοπίζει συνδέσεις των προγραμμάτων διαρθρωτικής προσαρμογής της νότιας Αμερικής με τα μνημόνια της Ελλάδας. Αναγνωρίζει επίσης στη διεθνοποίηση των περιβαλλοντικών ζητημάτων μια εξαιρετική αφετηρία αναθεώρησης της αξιακής ιεράρχησης του κόσμου μας.
Για τον συγγραφέα, η αρχή της αειφορίας απλά προσφέρει ένα άλλοθι στο παρωχημένο καπιταλιστικό μοντέλο που συνεχίζουμε να εφαρμόζουμε. Η αγορά παραμένει ασύδοτη και η οικονομική δραστηριότητα συνεχίζει να βάλλει κατά του περιβάλλοντος. Η οικονομία του άνθρακα διατηρείται, η ενοχοποίηση του ατόμου συγκαλύπτει τις ευθύνες του παραγωγικού μοντέλου και η Συνθήκη του Κιότο εμπορεύεται ακόμη και τον αέρα που αναπνέουμε!
Ο ίδιος αντιλαμβάνεται την αειφόρο ανάπτυξη ως ένα καλά κεκαλυμμένο πατερναλιστικό σύστημα που, μέσω εκτελεστικών διατάξεων, επιβάλλει έναν τρόπο ανάπτυξης, ο οποίος ενώ υπόσχεται περιβαλλοντική προστασία, στην πραγματικότητα προστατεύει την αέναη οικονομική δραστηριότητα από κάθε τι που θα μπορούσε να την περιορίσει. Κατά τον συγγραφέα μόνο μια θεσμική ανατροπή θα οδηγήσει το δόγμα της αειφορίας σε αναθεώρηση. Προτείνει την αναθεώρηση του άρθρου 24 του Συντάγματος, το οποίο ισχυρίζεται ότι όχι μόνο δεν προστατεύει το περιβάλλον, αλλ΄ επιπλέον ενέχει τυπικά και ουσιαστικά λάθη. Πιστεύει ότι η κοινωνία είναι έτοιμη να επανοριοθετήσει τα φυσικά όρια της ανάπτυξης.
Με το δικό του, ιδιαίτερο ύφος γραφής ο Γιώργος Σμπώκος θέτει μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του το καίριο και ηχηρό ερώτημα: πώς μπορούμε ν΄ αντισταθούμε σ΄ ένα σύστημα που επιδιώκει να μας πείσει ν΄ απομακρυνθούμε από την αυτάρκειά μας; Κατανοώντας δε τη βαθύτερη δομή του σύγχρονου οικονομικού δόγματος, ο συγγραφέας πιστεύει πως θα βρεθούμε σε θέση να συλλάβουμε τον τρόπο ανάκτησης της εθνικής μας κυριαρχίας. Με το εθνικό μας Σύνταγμα, που συνιστά το πλέον κατάλληλο μέσο για τον μετασχηματισμό των θεσμών της κοινωνίας, θα ανασχεθεί η ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία που αναπτύσσεται σε βάρος μας. Η πολιτική δύναμη -όσο και αν οι δημόσιες σχέσεις της αειφόρου ανάπτυξης προσπαθούν να μας πείσουν για το αντίθετο- βρίσκεται ακόμη στα χέρια του ενεργού, καλά πληροφορημένου πολίτη.
πηγή: περιοδικό «Περιβάλλον & Δίκαιο» τ. 4/2015 (www.nbonline.gr), http://dasarxeio.com/
* Γιώργος Σμπώκος (ΔΝ Δημοσίου Δικαίου ΕΚΠΑ, Διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Κρήτης)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου