Μια σύντομη ιστορία του σπόρου

 

 

Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί: πώς φθάσαμε έως εδώ

 

 

Εισαγωγή

 

Θα κάνω μια περιληπτική παρουσίαση της ιστορίας του σπόρου δίνοντας έμφαση στις αλλαγές που αποτέλεσαν σταθμούς στην πορεία προς τα “μεταλλαγμένα”. Θα κάνω επίσης μια σύντομη αναφορά στις αρχές του ελληνικού κοινωνικού κινήματος ενάντια στους γ. τ. ο. (γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς).

 

Μέσα στα 10.000 χρόνια της γεωργίας οι αγρότες εξημέρωσαν πολλά άγρια φυτά και τα μετέτρεψαν σε καλλιεργήσιμα, μας χάρισαν δηλαδή ένα τεράστιο πλούτο διατροφικών ποικιλιών. Η δημιουργία νέας ποικιλίας αποκαλείται φυτική βελτίωση και οι αγρότες ήταν οι πρώτοι βελτιωτές. Σήμερα η φυτική βελτίωση έχει σχεδόν ολοκληρωτικά φύγει από τα χέρια των αγροτών. 

 

Κάποιοι από τους σπόρους που δημιούργησαν οι αγρότες ευτυχώς υπάρχουν ακόμα. Αυτοί συνεχίζουν να αποτελούν το μεγαλύτερο κομμάτι της αγροτικής μας βιοποικιλότητας και αποκαλούνται παραδοσιακοί ή διατηρητέοι ή τοπικοί ή σπόροι των αγροτών. Η δημιουργία τους βασίσθηκε στην ελευθερία για δράση, δηλαδή

 

- Οι αγρότες κρατούσαν ελεύθερα σπόρο για να τον ξαναφυτέψουν την επόμενη χρονιά.
-Οι καλλιεργητές αντάλλασαν ελεύθερα τους σπόρους μεταξύ τους προκειμένου να κάνουν τα πειράματα τους.
-Οι καλλιεργητές μετέφεραν ελεύθερα τους σπόρους τους σε άλλες γεωγραφικές περιοχές.

 

Σήμερα αυτές οι 3 ελευθερίες εμποδίζονται από τη νομοθεσία η οποία υποβαθμίζει τους παραδοσιακούς σπόρους και τους κατατάσσει στις εξαιρέσεις.

 

Έτσι, οι παραδοσιακοί σπόροι που αποτελούν Κοινό Αγαθό εξαφανίζονται. Το φαινόμενο αποκαλείται γενετική διάβρωση και σύμφωνα με τον ΟΗΕ έχει ήδη εξαφανισθεί το 75% της αγροτικής βιοποικιλότητας. Σε κάποια μέρη του πλανήτη οι παραδοσιακοί σπόροι έχουν σταδιακά και σχεδόν ολοκληρωτικά αντικατασταθεί από τους σπόρους της βιομηχανίας που είναι «ιδιωτικοποιημένοι». Πώς έγινε αυτή η ιδιωτικοποίηση και η αντικατάσταση; (οι οποίες αποτελούν σταθμούς της πορείας προς γ. τ. ο.).

 

 

Έως τον 19ο Αιώνα

 

Μέχρι και τον 19ο αιώνα η διατροφή ανθρώπων και ζώων βασιζόταν στους σπόρους που έφτιαξαν οι αγρότες. Η τάση προς τους βιομηχανικούς σπόρους στο χώρο της φυτικής βελτίωσης άρχισε στο τέλος του 19ου αιώνα αλλά ουσιαστικά εντατικοποιήθηκε στα μέσα του 20ου, μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. 

 

Σταδιακά η φυτική βελτίωση έφυγε από τα χέρια των αγροτών και πήγε στα χέρια των επιστημόνων. Κανένα πρόβλημα μέχρι εδώ. Αρχικά, οι επιστήμονες που δημιουργούσαν νέες φυτικές ποικιλίες δηλαδή οι βελτιωτές εργάζονταν για δημόσιους φορείς. Αλλά η σταδιακή ιδιωτικοποίηση της βελτίωσης οδήγησε τους μεν δημόσιους φορείς σε απαξίωση, τους δε ιδιωτικούς σε άνθηση και μεγάλη αύξηση του αριθμού τους.

 

 

Από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο 

 

Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο μερικές χημικές και φαρμακευτικές εταιρίες αφού είχαν πλέον χάσει την πολεμική αγορά, επικέντρωσαν το ενδιαφέρον τους στη γεωργία. Ο στόχος ήταν να ανοίξουν νέες αγορές που θα αξιοποιούσαν τη χημική τους υποδομή η οποία είχε χρησιμοποιηθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου. Η νέες αγορές επικεντρώθηκαν στα παρασιτοκτόνα, τα εντομοκτόνα και τα λιπάσματα. 

 

Η ανάπτυξη αυτών των αγορών συνέπεσε με την αποκαλούμενη «πράσινη επανάσταση» των δεκαετιών 1950, 1960, 1970 και 1980 η οποία αύξησε μεν την παραγωγικότητα αλλά έφερε τη χημεία στο έδαφος τα νερά και το πιάτο μας. Για τη χρήση των χημικών στη γεωργία, η παραγωγικότητα ήταν η λέξη κλειδί και η απάλειψη της πείνας που δεν έγινε ποτέ, ήταν το ηθικό πρόσχημα. 

 

Για να στηρίξουν τα χημικά τους, αυτές οι μεγάλες εταιρίες αποφάσισαν να μπουν στο χώρο της φυτικής βελτίωσης (δημιουργία νέας ποικιλίας) και σποροπαραγωγής (πολλαπλασιασμός σπόρου). Δυστυχώς οι επιπτώσεις της φαρμακευτικής και χημικής εισβολής στο χώρο των αγροτών και των γεωπόνων ήταν καθοριστικές για το μέλλον της γεωργίας. Τα βασικά εργαλεία που υιοθέτησαν οι εταιρίες για να εδραιώσουν την ισχύ τους στο χώρο της σπορο-δημιουργίας και σπορο-παραγωγής ήταν και σημαντικοί σταθμοί στην πορεία προς γ. τ. ο..

 

1. Δημιουργία ολιγοπωλίου με εξαγορές εκατοντάδων μικρών εταιριών φυτικής βελτίωσης που είχαν δημιουργηθεί από γεωπόνους. Έχουν πλέον καταφέρει να ελέγχεται το 75% της παγκόσμιας αγοράς βιομηχανικών σπόρων από 10 αγρο-χημικές φαρμακευτικές εταιρίες  
2. Η νομική προστασία με πνευματικά δικαιώματα. Η κατοχύρωση πνευματικών δικαιωμάτων προσφέρει μια τεράστια αγορά για την εταιρία καθώς για τα μονοετή φυτά ο αγρότης πρέπει να αγοράζει και να πληρώνει κάθε χρόνο για τα δικαιώματα.
3. Επηρεασμός της νομοθεσίας ώστε στο όνομα της παραγωγικότητας να στηρίζει μόνον τους δικούς τους σπόρους και να εξαιρεί τους παραδοσιακούς
4. Αλλαγή κριτηρίων για τη φυτική βελτίωση

 

Ναι, οι εταιρίες άλλαξαν τα κριτήρια βελτίωσης των μη μεταλλαγμένων φυτών. Αντί για γεύση-άρωμα-υγεία έχουμε τώρα εμπορικά κριτήρια όπως πχ εξάρτηση από τα αγρο-χημικά, ομοιομορφία των φυτών, παραγωγικότητα και παρατεταμένη διάρκεια ζωής στο ράφι. Έτσι, ο αγρότης που αγοράζει αυτούς τους σπόρους υποχρεούται να ακολουθήσει το μοντέλο της χημικής εντατικής γεωργίας επειδή οι σπόροι αυτοί λειτουργούν μόνο στα πλαίσια αυτού του μοντέλου. 

 

Σήμερα στις αποκαλούμενες αναπτυγμένες χώρες ο καλλιεργητής έστω κι αν δεν καλλιεργεί μεταλλαγμένα, είναι αποκλειστικά εξαρτημένος από αυτές τις εταιρίες εξάλλου δεν του επιτρέπουν κάτι άλλο οι κανονισμοί. Αντίθετα, στις αναπτυσσόμενες χώρες αρκετοί αγρότες συνεχίζουν να κρατούν σπόρο. Αυτοί υπολογίζεται ότι ανέρχονται σε 1.5 δισεκατομμύριο άτομα, αποτελούν δηλαδή μια τεράστια δυνητική αγορά για τις εταιρίες: γι αυτό το λόγο ασκούνται τεράστιες πολιτικές και εμπορικές πιέσεις με στόχο να αποκλεισθούν σιγά σιγά οι παραδοσιακοί σπόροι από την αγορά και ο αγρότης να εξαρτάται αποκλειστικά από την εταιρία. 

 

 

Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί («Μεταλλαγμένα»)

 

Η σταδιακή αλλαγή κριτηρίων φυτικής βελτίωσης προς την κατεύθυνση δημιουργίας όλο και μεγαλύτερης αγοράς για τα προϊόντα της αγρο-χημείας, οδήγησε στην είσοδο των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών στη διατροφή μας. Οι περισσότεροι Γ.Τ.Ο. που βρίσκονται σήμερα στο εμπόριο συνδέονται με το ζιζανιοκτόνο της ίδιας της εταιρίας που τους πουλά, επομένως ο καλλιεργητής πρέπει να αγοράσει όλο το πακέτο και να ακολουθήσει πιστά το μοντέλο της εντατικής χημικής γεωργίας. Οι Γ.Τ.Ο. είναι αποτέλεσμα της εισβολής της αγρο-χημείας στη γεωργία είναι επίσης αποτέλεσμα της σταδιακής ιδιωτικοποίησης του σπόρου μέσω της νομικής προστασίας.

Οι Γ.Τ.Ο. ενισχύουν την ιδιωτικοποίηση του σπόρου καθώς χαίρουν μεγαλύτερης «νομικής προστασίας» από τους προηγούμενους βιομηχανικούς σπόρους επειδή καλύπτονται με πατέντες δηλαδή από πιο ισχυρά νομικά εργαλεία σε σχέση με τα πνευματικά δικαιώματα. Αποτελούν λοιπόν μια συνέχεια της εκβιομηχάνισης της σπορο-δημιουργίας και μαζί με τους συμβατικούς βιομηχανικούς σπόρους η χρήση των γ. τ. ο. επιβάλλει το ίδιο μοντέλο εντατικής χημικής γεωργίας.

Όπως αναφέρθηκε, η προώθηση των γ. τ. ο. γίνεται από τις ίδιες εταιρίες που πουλούν τους μη μεταλλαγμένους. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί οι εταιρίες αυτές έχουν ήδη τεράστια εμπορική και πολιτική δύναμη και ήδη ελέγχουν τη γεωργία. Πχ στην Ευρώπη 5 εταιρίες ελέγχουν το 95% των πωλήσεων των σπόρων για κηπευτικά. Θα είναι πολύ εύκολο για αυτές στο εγγύς μέλλον να κάνουν εκείνο που έγινε στην Ινδία με το βαμβάκι, δηλ. να αποσύρουν μια καλή βιομηχανική ποικιλία ή βιομηχανικό υβρίδιο στο οποίο έχουν συνηθίσει οι αγρότες και να παρουσιάσουν εκβιαστικά τη μεταλλαγμένη εκδοχή του.

Η μάχη για να απελευθερωθούμε από γ. τ. ο. πρέπει απαραίτητα να περιλαμβάνει και το σκέλος της υποστήριξης προς τους παραδοσιακούς: Αποτελούν Ελεύθερο Κοινό Αγαθό. 

Η αναγέννηση των παραδοσιακών σπόρων σε παράλληλες καλλιέργειες με τους συμβατικούς μη μεταλλαγμένους βιομηχανικούς σπόρους, εγγυάται μια βάση για διατροφική ανεξαρτησία και μια δυνατότητα εφαρμογής μοντέλου ήπιας γεωργίας που ταιριάζει στους μικρούς αγρότες.

 

Οι Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί «απελευθερώνονται» από τα εργαστήρια, μπαίνουν στο χωράφι και στο εμπόριο

Το 1994 μπήκε στο εμπόριο ο πρώτος γ. τ. ο. στις ΗΠΑ και την Αγγλία, επρόκειτο για μια ντομάτα που θα είχε μεγάλη διάρκεια στο ράφι. Το προϊόν αποσύρθηκε αφού είχε παταγώδη εμπορική αποτυχία καθώς η γεύση του ήταν κάπως μεταλλική. Οι εταιρίες πήραν το μάθημα τους και προχώρησαν σε προϊόντα που δεν έρχονται σε άμεση επαφή με τη γευστική αίσθηση του καταναλωτή. Επικεντρώθηκαν σε ζωοτροφές γιατί τα ζώα δεν μιλάνε, στο δε τομέα των ανθρωποτροφών επικεντρώθηκαν σε τροφές που υπόκεινται επεξεργασία πριν μπουν στην τυποποίηση, δηλαδή κυρίως σε καλαμπόκι και σε σόγια.

Μέσω των συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου ακολούθησαν τεράστιες διπλωματικές πιέσεις προς την Ευρώπη και την Ασία για την άκριτη υιοθέτηση των μεταλλαγμένων. Στην Αφρική στέλνονταν ως επισιτιστική βοήθεια.
Παράλληλα με αυτές τις πιέσεις άρχισε και η μάχη των κοινωνικών κινημάτων ενάντια στους γ. τ. ο.. Στην Ελλάδα άρχισε το 1994 με πρωτοβουλία 2 βιοκαλλιεργητών από το Πήλιο. Το 1995 εκδίδεται "ΤΟ ΑΝΥΠΟΛΟΓΙΣΤΟ ΡΙΣΚΟ" από τη ΔΗΩ. Το 1997 κυκλοφορεί πολυγραφημένο βιβλιαράκι από τη "Greenpeace" με τίτλο "ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΧΙΡΟΣΙΜΑ". 

Την ίδια χρονιά εντοπίζονται στη Βοιωτία, Ημαθία και Ηλεία πειραματικές καλλιέργειες μεταλλαγμένης ντομάτας που είχαν εγκριθεί από το αρμόδιο υπουργείο. Όταν το θέμα έγινε ευρύτερα γνωστό στις τοπικές κοινωνίες, υπήρξαν έντονα αρνητικές αντιδράσεις από γεωπόνους αγρότες περιβαλλοντικές οργανώσεις και εταιρίες ντοματοχυμού οι οποίες ανακοίνωσαν ότι δεν θα αγοράσουν ντομάτα από την περιοχή του πειράματος. Μετά το θόρυβο, άγνωστοι διάλεξαν μια νύκτα χωρίς φεγγάρι για να καταστρέψουν τα φυτά της πειραματικής καλλιέργειας. Μετά από αυτές τις αντιδράσεις δεν εγκρίθηκαν άλλα πειράματα στην Ελλάδα. 

Την ίδια χρονιά -1997- η "Greenpeace" αποκάλυψε παράνομη διακίνηση γ. τ. καλαμποκιού από το λιμάνι της Θες/νίκης. Με αυτή την αφορμή ο σύνδεσμος επιχειρήσεων σουπερμάρκετ Ελλάδας μαζί με την οργάνωση ζήτησαν από κοινού την πλήρη σήμανση των μεταλλαγμένων και το διαχωρισμό τους από τα συμβατικά. 

Το κίνημα σιγά σιγά γιγαντώθηκε στην Ελλάδα με τη συμμετοχή πολλών οργανώσεων και δικτύων, ορισμένων επιστημόνων και ορισμένων έντυπων ΜΜΕ από όλη τη χώρα και έτσι το 1999 η Ελληνική κυβέρνηση μαζί με τη Γαλλική πρότεινε στην Ευρώπη ένα μορατόριουμ για τις εγκρίσεις εισαγωγής και καλλιέργειας μεταλλαγμένων. Το μορατόριουμ εγκρίθηκε από την πλειοψηφία των κρατών και άντεξε μέχρι το 2004.   

Το 2001 ο ιατρικός σύλλογος Θεσ/νίκης έβγαλε μια ιστορική πολυσέλιδη ανακοίνωση προτείνοντας την ανακήρυξη της χώρας μας ως ελεύθερης από Γ. Τ. Ο.

Το 2004, η Ευρώπη αναγκάσθηκε να σταματήσει το μορατόριουμ των εγκρίσεων μετά από προσφυγή των ΗΠΑ του Καναδά και της Αργεντινής στον ΠΟΕ. Λόγω όμως του ισχυρού κοινωνικού κινήματος ενάντια στα μεταλλαγμένα, η Ευρώπη υιοθέτησε το 2004 τη σήμανση για τις ανθρωπο-τροφές κάτι που προσπαθούν τα τελευταία χρόνια να πετύχουν και οι αμερικανοί πολίτες χωρίς να το έχουν ακόμα καταφέρει (με εξαίρεση την μικρή πολιτεία του Βερμόντ που αφού πέρασε σχετικό νόμο, έχει μηνυθεί από τις πολυεθνικές οι οποίες έχουν ξοδέψει μέχρι τώρα δις δολάρια σε καμπάνιες κοινής γνώμης για να μην περάσει η σήμανση στις ΗΠΑ).

Επίσης η Ευρώπη υιοθέτησε διαδικασία για την έγκριση της καλλιέργειας. Σήμερα μόνο ένας εγκεκριμένος γ. τ. ο. καλλιεργείται στο έδαφος της Ευρώπης (ένα καλαμπόκι). Ταυτόχρονα όμως άνοιξε τις πόρτες για τις εισαγωγές ζωοτροφών και αρνήθηκε τη σήμανση για τα παράγωγα ζώων που τρώνε μεταλλαγμένα κι έτσι δι’ αυτής της οδού έχουν μπει τα γ. τ. ο. στην διατροφική μας αλυσίδα. 

Προσωπικά θα προτιμούσα την πλήρη απαγόρευση αλλά θεωρώ τη σήμανση πάρα πολύ σημαντικό εργαλείο που κέρδισαν τα κοινωνικά κινήματα στην Ευρώπη. Αυτό το εργαλείο δεν είναι βέβαια χωρίς παραθυράκια που δεν έχω το χρόνο να παρουσιάσω σήμερα.

Εν τω μεταξύ συνεχίσθηκε η εντατικοποίηση του κινήματος στην Ελλάδα και ως αποτέλεσμα, το Σεπτέμβριο του 2004 είχαν ανακηρυχθεί ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΑΠΟ ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΑ και οι 54 νομοί της χώρας. Στη συνέχεια αυτές οι διακηρύξεις έπρεπε να κατοχυρωθούν και νομικά. Έτσι το 2005 ετοιμάσθηκαν και προτάθηκαν δυο διαφορετικά νομοσχέδια επεξεργασμένα πλήρως από δικηγόρους προκειμένου να καταστεί η Ελλάδα ζώνη ελεύθερη από μεταλλαγμένα. Δυστυχώς ουδέποτε έφθασαν στη Βουλή. Η μία πρόταση προερχόταν από το ΠανΘεσσαλικό δίκτυο και η άλλη από τη "Greenpeace". 

Τα τελευταία χρόνια ο κεντρικός συντονισμός στην Ελλάδα έχει ατονήσει. Όμως η μάχη ενάντια στους γ. τ. ο. συνεχίζεται από μεμονωμένες οργανώσεις με διάφορες δράσεις, όπως ομιλίες ευαισθητοποίησης, παρακολούθηση και ενημέρωση μέσω διαδικτύου και προσπάθεια ανάπτυξης της παραγωγής ζωοτροφών από ντόπιους σπόρους προς αντικατάσταση των εισαγωγών μεταλλαγμένων ζωοτροφών.

Λόγω της σημερινής κατάστασης και των πρόσφατων αποφάσεων τις οποίες θα περιγράψει ο επόμενος ομιλητής, διαγράφεται η ανάγκη αναγέννησης και ενδυνάμωσης του κινήματος ενάντια στους γ. τ. ο. λαμβάνοντας υπόψη και τα 3 είδη σπόρων: παραδοσιακοί- βιομηχανικοί και μεταλλαγμένοι- Η ενδυνάμωση του κινήματος θα έπρεπε να γίνει μέσα στα πλαίσια μιας συνολικής αντιμετώπισης του θέματος της φυτικής βελτίωσης και σποροπαραγωγής. Γιατί μέσα από αυτές ελέγχεται η πορεία της γεωργίας και η διατροφή μας.


πηγή: http://www.peliti.gr/

 * Ομιλία της βάσως Κανελλοπούλου στο θέατρο ΕΜΠΡΟΣ 15/2/2015 - Εκδήλωση οργανωμένη στην Αθήνα από Δρυάδες (Σπόροι Ζωής) και Πελίτι Αθήνας