Με χιλιάδες µικρά και µεγάλα νησιά η Ελλάδα αποτελεί µια µοναδική περίπτωση στη Μεσόγειο. Ιδιαίτερα το αρχιπέλαγος του Αιγαίου είναι το πλέον εκτεταµένο νησιωτικό σύµπλεγµα στην Ευρώπη και παράλληλα ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα αρχιπελάγη στον κόσµο λόγω της γεωλογικής, της παλαιογεωγραφικής και της πολιτιστικής του ιστορίας. Το φυσικό περιβάλλον της νησιωτικής Ελλάδας παρουσιάζει πολλές ιδιαιτερότητες, ξεχωρίζουν όµως η µεγάλη βιολογική και οικολογική ποικιλία καθώς και ο υψηλός ενδηµισµός, ενώ µεταξύ των οικοσυστηµάτων που ανέκαθεν είχαν µέγιστη σηµασία για τη γεωγραφική συνέχεια, την ποικιλία και τη διατήρηση της ζωής στα νησιά, οι υγρότοποι έχουν ξεχωριστή θέση. Ωστόσο µέχρι πρότινος αγνοούσαµε τον ακριβή αριθµό και την κατάστασή τους. Για να καλυφθεί το κενό στην γνώση, το WWF Ελλάς ξεκίνησε το 2004 το πρόγραµµα “Προστασία των υγρότοπων των νησιών Ελλάδας” µε το οποίο ανέλαβε την πρωτοβουλία και αγωνίζεται έκτοτε, να καταγράψει την κατάσταση και να αναδείξει τη σηµασία και τις ανάγκες για τη διατήρηση των νησιωτικών υγρότοπων.
Στο πλαίσιο του προγράµµατος, απογράφηκε µε επιτόπιες επισκέψεις το σύνολο σχεδόν των νησιωτικών υγρότοπων και υλοποιήθηκαν πολλές και συντονισµένες δράσεις τεκµηρίωσης, ενηµέρωσης, εκπαίδευσης, ευαισθητοποίησης, αποτροπής υποβαθµιστικών ενεργειών και προώθησης της αποτελεσµατικής προστασίας τους.
Σήµερα έχει πλέον αποκτηθεί πολύτιµη γνώση σχετικά µε την κατάσταση, τη σηµασία και την αξία 804 υγρότοπων µεγαλύτερων από 1 στρέµµα σε 75 νησιά (100 σε 8 νησιά του Ιονίου, 500 σε 57 νησιά του Αιγαίου, 11 σε 7 νησιά των κόλπων Σαρωνικού και Κορινθιακού και 193 στην Κρήτη και σε 2 δορυφορικά νησιά της).
Στην πλειονότητά τους οι νησιωτικοί υγρότοποι είναι παράκτιοι (εκβολές ρυάκων, έλη υφάλµυρου ή αλµυρού νερού, έλη γλυκού νερού) και είναι µικροί. Το 55% είναι µικρότεροι από 20 στρέµµατα. Μόνο 24 υγρότοποι είναι µεγαλύτεροι από 1.000 στρέµµατα, ενώ κάποιοι στα µεγάλα νησιά όπως η Κέρκυρα, η Εύβοια, η Λέσβος και η Λήµνος φτάνουν ή και ξεπερνούν τα 3.000 στρέµµατα. Συνολικά οι υγροτοπικές εκτάσεις στα νησιά µας είναι 106 τ.χλµ., έχουν δηλαδή συνολική έκταση όση περίπου η Σύρος.
Για τη νησιωτική Ελλάδα οι υγρότοποι είναι τα νησιά των νησιών. Είναι πολύ αποµονωµένες οάσεις βιοποικιλότητας που βρίσκονται κυρίως σε παράκτιες περιοχές απαράµιλλης οµορφιάς. Παρόλο που η συνολική τους έκταση είναι µικρότερη του 1% της έκτασης των νησιών, φιλοξενούν σπάνιους τύπους οικοτόπων και αποτελούν χώρους διατροφής, φωλιάσµατος και αναπαραγωγής πληθυσµών εκατοντάδων ειδών ζώων, πολλά από τα οποία είναι απειλούµενα ή και ενδηµικά.
Τόσο οι µεγάλοι όσο και οι µικροί νησιωτικοί υγρότοποι είναι εξαιρετικά σηµαντικοί ως σταθµοί ξεκούρασης, καταφυγίου και διατροφής για εκατοµµύρια µεταναστευτικά πουλιά κάθε χρόνο. Επιπλέον, η διατήρηση των υγροτόπων έχει αποφασιστική σηµασία για την επιβίωση των ενδηµικών υδρόβιων ειδών όπως το ενδηµικό ψάρι της Ρόδου (γκιζάνι), το ψάρι της Λέσβου, ο βάτραχος της Καρπάθου, ο βάτραχος της Κρήτης, αλλά και ένα πολύ µεγάλος αριθµό ασπονδύλων.
Σχεδόν όλοι οι νησιωτικοί υγρότοποι χρησιµοποιούνται λίγο ή πολύ από τους κατοίκους ή του επισκέπτες των νησιών. Μερικοί, όπως οι αλυκές, είχαν και έχουν µεγάλη οικονοµική αξία, πολλοί χρησιµοποιούνται για άρδευση και ύδρευση ενώ οι παράκτιοι προστατεύουν τα παρακείµενα γεωργικά εδάφη από την αλµύρινση. Οι νησιωτικοί υγρότοποι προσελκύουν ένα ολοένα αυξανόµενο αριθµό επισκεπτών. Άλλωστε πολλές από τις πανέµορφες νησιωτικές παραλίες είναι δηµιούργηµα της αλληλεπίδρασης των υγροτόπων και της θάλασσας. Επιπλέον µερικά νησιά, όπως για παράδειγµα η Λέσβος, έχουν ήδη γίνει προορισµός ορνιθοπαρατηρητών. Χωρίς να εξαντλούνται τα οφέλη από τους υγροτόπους των νησιών, η περιβαλλοντική εκπαίδευση των µαθητών και η πρακτική εκπαίδευση των φοιτητών είναι ακόµα µια αυξανόµενη δηµιουργική δραστηριότητα.
Η αλλαγή του τρόπου ζωής τις τελευταίες δεκαετίες εξαιτίας της ανάπτυξης, η αύξηση του τουρισµού, η έλλειψη χωροταξικού σχεδιασµού, η παράνοµη δόµηση και ο ελλιπής έλεγχος νοµιµότητας των ανθρώπινων δραστηριοτήτων έχουν επιτρέψει (σχεδόν επιβάλλει) ραγδαίους ρυθµούς αλλαγής των χρήσεων γης. Ρυθµούς, που τα φυσικά οικοσυστήµατα δεν αντέχουν. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες υποβαθµίζουν και συρρικνώνουν µε ανησυχητικούς ρυθµούς τους νησιωτικούς υγρότοπους. Ήδη περισσότεροι από 45 υγρότοποι έχουν καταστραφεί πλήρως τα τελευταία 30 χρόνια ενώ το 50% των φυσικών νησιωτικών υγρότοπων είναι κρίσιµα υποβαθµισµένοι. Τα σηµαντικότερα προβλήµατα που διαπιστώθηκαν είναι οι επεκτάσεις των καλλιεργειών, οι αποστραγγίσεις, οι εκχερσώσεις, τα µπαζώµατα, η ρύπανση, η δόµηση, οι διανοίξεις δρόµων και η διακοπή της τροφοδοσίας των υγροτόπων µε γλυκό νερό.
Η πρόοδος που έχει επιτευχθεί προς την κατεύθυνση της προστασίας των νησιωτικών υγρότοπων είναι αξιοσηµείωτη: α) Τέθηκε το θέµα της προστασίας των νησιωτικών υγρότοπων στο δηµόσιο διάλογο, β) Κινητοποιήθηκε µεγάλος αριθµός πολιτών και φορέων στα πλαίσια ενός δικτύου παρακολούθησης υγρότοπων για την έγκαιρη διάγνωση απειλών σε 7 νησιά και αποτράπηκαν σοβαρές απειλές σε περισσότερες από 70 περιπτώσεις µε την κινητοποίηση των αρµοδίων υπηρεσιών, γ) Προωθήθηκαν συγκεκριµένα διαχειριστικά µέτρα για µια σειρά υγρότοπων και µέχρι σήµερα έχουν οριοθετηθεί ευαίσθητες περιοχές και σηµανθεί 7 υγρότοποι στην Κρήτη ενώ µια έκταση 10 στρεµµάτων στην εκβολή Μορώνη (Σούδα Χανίων) ξεµπαζώθηκε και αποκαταστάθηκε οικολογικά, και δ) Προωθήθηκαν συγκεκριµένα νοµικά µέτρα για την προστασία των νησιωτικών υγρότοπων σε εθνικό και σε τοπικό επίπεδο και θεσπίστηκαν αρκετά από αυτά για ένα µεγάλο αριθµό υγρότοπων µε την ίδρυση ενός Καταφυγίου Άγριας Ζωής στη Λέσβο (4 υγρότοποι), µε τη θεσµοθέτηση ΣΧ.Ο.Ο.Α.Π. και Γ.Π.Σ. (69 υγρότοποι στα νησιά Κρήτη, Πάρος, Λέρος, Λήµνος και Αµµουλιανή), µε την πρόβλεψη για προστασία των νησιωτικών και ηπειρωτικών υγρότοπων µε έκταση έως 80 στρέµµατα (άρθρο 13) στο νόµο για την προστασία της βιοποικιλότητας της Ελλάδας (ν. 3937/2011), και µε την έκδοση του Π.Δ. για την προστασία των µικρών νησιωτικών υγρότοπων (380 φυσικοί υγρότοποι σε 59 νησιά, ΦΕΚ ΑΑΠ 229/19.06.2012).
Θα απαιτηθούν ακόµη πολλές και συντονισµένες προσπάθειες από πολλούς φορείς µέχρι να διασφαλιστεί η διατήρηση των νησιωτικών υγρότοπων. Προς αυτή την κατεύθυνση, το WWF Ελλάς δηµιούργησε το “Υγροτόπιο” (http://www.oikoskopio.gr/ygrotopio/), µια διαδικτυακή πύλη για την ενηµέρωση και τη διάχυση της περιβαλλοντικής πληροφορίας για τους νησιωτικούς υγρότοπους, θέτοντας τις βάσεις για τη µεγαλύτερη εµπλοκή των αρµοδίων υπηρεσιών, των φορέων και των πολιτών στην ουσιαστική προστασία και ορθολογική διαχείριση αυτών των εύθραυστων και πολύ απειλουµένων οικοσυστηµάτων των νησιών µας.
ΚΑΛΟΥΣΤ ΠΑΡΑΓΚΑΜΙΑΝ
επιστηµονικός συνεργάτης του
επιστηµονικός συνεργάτης του
WWF Ελλάς
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου