Κωπαΐδα και Βοιωτία. Τοποθέτηση και Συμπεράσματα από την ομιλία του καθηγητή κ. Η. Μαριολάκου στην Αλίαρτο

  

 

Στην περιοχή από το Κάστρο (αρχαίες Κώπες) μέχρι το Στροβίκι στην Κωπαΐδα, και στη συνέχεια μέχρι τις Πηγές των Χαρίτων στον Ορχομενό, εντοπίζεται ένας σημαντικότατος γεωμυθολογικός-γεωαρχαιολογικός γεώτοπος, ο γεώτοπος της Κωπαΐδας και του καρστικού σπηλαίου στο Νέο Κόκκινο. Εκεί βρίσκονται τα αντιπλημμυρικά – αποστραγγιστικά έργα των Μινύων, τα αρχαιότερα στην Ευρώπη αφού άρχισαν να κατασκευάζονται τουλάχιστον κατά τον 16ο προχριστιανικό αιώνα.

Ο γεώτοπος της Κωπαΐδας χαρακτηρίζεται ως γεωμυθολογικός-γεωαρχαιολογικός γεώτοπος και όχι απλώς γεώτοπος, γιατί συνδέει το φυσικογεωγραφικό σύστημα της λεκάνης της Κωπαΐδας με τους Μινύες, με τα αντιπλημμυρικά και αποστραγγιστικά έργα τους, με τη δράση του Ηρακλή και με γεωλογικά φαινόμενα.

Οι συχνές αλλαγές της στάθμης των υδάτων της λίμνης αφενός δεν επέτρεπαν τη συστηματική καλλιέργεια της γης αφετέρου δε είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ελών που προκαλούσαν αρρώστιες στους κατοίκους των παραλίμνιων περιοχών. Όταν ήταν βασιλιάς του Ορχομενού ο γιος του Μινύα, ο Ορχομενός, σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν τα αποξηραντικά έργα της λίμνης Κωπαΐδα.

 

 

 

Αυτό το θαυμαστό έργο προκαλεί έκπληξη και θαυμασμό αλλά και ερωτήματα του τύπου: ποιοι ήσαν οι Μινύες; Από πού απέκτησαν αυτές τις γνώσεις; ....Τα έργα τους σήμερα αποτελούν αντικείμενο μελέτης επιστημόνων - ερευνητών. 

Ο πολιτισμός των Μινύων αναπτύχθηκε κατά την προϊστορική εποχή, και κυρίως κατά την Μυκηναϊκή, ενώ σύμφωνα με ορισμένους τα έργα είναι ακόμη παλαιότερα.

 

Ξέχωρα όμως από τις τεχνικές γνώσεις πρέπει να είχαν και γνώσεις σχετικά με τις μεταφορές, την οργάνωση του εργοταξίου, τη σίτιση, τη διαμονή, τον εντοπισμό των ειδικών εδαφών, τη λατόμευση, τα εργαλεία, τα μηχανήματα συμπύκνωσης, κλπ.

Στο υπέδαφος της Κωπαΐδας κυριαρχούν τα ασβεστολιθικά πετρώματα, τα οποία εμφανίζονται, σε μεγάλο βαθμό, ρηγματωμένα λόγω της έντονης σεισμικής δράσης της περιοχής. Τα νερά που καταλήγουν στην περιοχή (είτε μέσω απορροής είτε ως κατακρημνίσματα) διεισδύουν στις διακλάσεις των ασβεστολίθων και βαθμιαία τους διαλύουν, δημιουργώντας υπόγειους λαβυρινθώδεις αγωγούς, κοιλότητες και σπηλιές. Το σύνολό τους αποτελεί τις καταβόθρες (ή δολίνες).

Τα κυριότερα έργα που διαμορφώνουν σήμερα τη λεκάνη της Κωπαΐδας είναι η Μεγάλη Διώρυγα (Grand Canal), η Διώρυγα Τέλματος (Canal in the March), η Τάφρος του Μέλανα (Melas Drain), η Εσωτερική Τάφρος (Interior Drain) μαζί με την Κεντρική Τάφρο (Central Drain), ο Συγκεντρωτική Διώρυγα (Emissary Canal), που οδηγεί τα νερά στη Σήραγγα της Καρδίτσας, η Σήραγγα της Καρδίτσας και ο αγωγός εκβολής που την ακολουθεί

 

Οι καταβόθρες οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν στο αποξηραντικό σύστημα των Μινύων ήταν, κατά κύριο λόγο, εκείνες του βορειοανατολικού άκρου της Κωπαΐδας, με σημαντικότερες τη Μεγάλη Καταβόθρα και την καταβόθρα της Μπίνιας. Οι καταβόθρες αυτές, σήμερα, έχουν σχεδόν φράξει λόγω των σεισμών και του γεώδους υλικού που συμπαρασύρει η υδάτινη ροή (φερτά). Συνεπώς, δεν είναι δυνατό να πραγματοποιηθούν μετρήσεις σχετικά με την παροχετευτικότητά τους.

 

Προκειμένου να γίνει μια εκτίμησή για το μέγεθός της, αξιοποιούνται οι πληροφορίες που μας δίνονται από τον Καμπάνη (Knauss, 1995) για την ανολοκλήρωτη σήραγγα του Κεφαλαρίου, στην οποία αναφέρεται το εδάφιο 6.3.3. Θεωρώντας ότι το εν λόγω τεχνικό έργο επιχείρησαν να πραγματοποιήσουν οι Μινύες (και όχι οι μηχανικοί του Μεγάλου Αλεξάνδρου) και ότι σκοπός του ήταν να αντικαταστήσει τις καταβόθρες σε περίπτωση που, λόγω εμφράξεων, έπαυαν να είναι λειτουργικές (όπως και έγινε), συμπεραίνουμε ότι η παροχετευτικότητα της σήραγγας, εάν αυτή ολοκληρωνόταν, δεν θα έπρεπε να διαφέρει σημαντικά από την αθροιστική παροχετευτικότητα των καταβοθρών στις οποίες βασίζονταν το αποστραγγιστικό σύστημα των Μινύων.

Στο βόρειο κομμάτι της διώρυγας, μήκος 9 χλμ. συγκεντρώνονταν τα νερά του Κηφισού και του Μέλανα ποταμού. Η διώρυγα περνούσε από τις Ολμόνες (Στροβίκι), τις Κώπες και κατέληγε στην Μεγάλη καταβόθρα στο Νέο Κόκκινο.

Η δεύτερη διώρυγα, η κεντρική, έπαιρνε τα νερά της Έρκυνας, περνούσε από το χωριό Μαυρόγεια και διέσχιζε την κεντρική Κωπαΐδα ώσπου συναντούσε την τρίτη διώρυγα, τη βόρεια.Η τρίτη διώρυγα, στο νότο, έπαιρνε τα νερά του Φάλαρου, από την περιοχή της Κορώνειας, του Λοφίδος της Αλιάρτου, του Τρίτωνος και άλλων χειμάρρων του Ελικώνα , περνούσε από το κάστρο του Γλα και συναντούσε την πρώτη διώρυγα, τη βόρεια.

Θεωρούμε ότι είναι συγκλονιστικά εντυπωσιακή η διαπίστωση του J. Knauss, που σημειωτέον είναι Καθηγητής της Υδραυλικής στο Πολυτεχνείο του Μονάχου, ότι η τεχνική που εφάρμοσαν οι αρχαίοι Μινύες είναι ίδια ακριβώς με αυτήν που διδάσκεται σήμερα στα Πανεπιστήμια και στα Πολυτεχνεία όλου του κόσμου, σχετικά με την κατασκευή χωμάτινων φραγμάτων. Έτσι, τα έργα αυτά, μαζί με τα έργα του Λαυρίου, αποτελούν τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους για τη μελέτη της τεχνολογίας αυτής της εποχής.

 

 

 

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η στάθμη στο κανάλι πρέπει να ήταν 1,5-2 μέτρα υψηλότερα από τον πυθμένα της αποξηραμένης λίμνης, δηλαδή υψηλότερα από την επιφάνεια του εδάφους που καλλιεργούσαν αλλά και την επιφάνεια όπου είχαν αναπτυχθεί ολόκληρες πόλεις, ενώ η στεγανότητα των έργων ήταν απόλυτη.

Το κανάλι χρησιμοποιείτο για αντιπλημμυρική προστασία, για άρδευση, για ύδρευση αλλά και, όπως προαναφέρθηκε, για μεταφορές. Το σημερινό χωριό Κάστρο είναι πιθανόν να αντιστοιχεί στις αρχαίες Κώπες, λέξη που πρέπει να προέρχεται από τη λέξη κώπη, όπως και η λέξη Κωπαΐς, και το ρήμα κωπηλατώ.

 

Η όλη φιλοσοφία στο σχεδιασμό της αποστράγγισης κατά την εποχή των Μινύων είναι εντελώς διαφορετική από εκείνη που εφαρμόστηκε από την κατασκευάστρια ξένη εταιρεία στα τέλη του παρελθόντα αιώνα, δηλαδή 3500 χρόνια μετά και η οποία τεχνικά μειονεκτεί με αποτέλεσμα να έχουν δημιουργηθεί πολλά τεχνικά προβλήματα.

Οι Μινύες λοιπόν, 3600 χρόνια πριν (τουλάχιστον), πρέπει να είχαν εξειδικευμένες τεχνικές γνώσεις και συγκεκριμένα:

(i) Επειδή η ανώτατη στάθμη του ύδατος έπρεπε να βρισκόταν πάντα χαμηλότερα από τη στέψη, έπρεπε να γνώριζαν να υπολογίζουν τις παροχές των πηγών του Μέλανα ποταμού και του Βοιωτικού Κηφισού, και επομένως έπρεπε να γνώριζαν τις πλημμυρικές παροχές τους, ίσως και την περιοδικότητα της εμφάνισης πλημμυρικών φαινομένων, γεγονός άλλωστε που αποδεικνύεται από το ότι δεν παρατηρούνταν υπερχειλίσεις και επομένως καταστροφές στις καλλιέργειες και τις κατασκευές.
(ii) Οι Μινύες θα πρέπει να γνώριζαν τις φυσικομηχανικές ιδιότητες των εδαφών, την περατότητα και τη συνεκτικότητά τους, καθώς και τους τρόπους εντοπισμού εδαφικών υλικών, εξόρυξης και μεταφοράς τους για την κατασκευή των έργων.
(iii) Επιπρόσθετα, θα πρέπει να είχαν γνώσεις τεχνικής γεωλογίας και κατασκευών, όπως φαίνεται από την συστηματική απόθεση, τη διάστρωση και τη συμπύκνωση των υλικών στα χωματουργικά έργα.
(iv) Θα πρέπει επίσης, να γνώριζαν να υπολογίζουν τις κλίσεις και την ευστάθεια των πρανών, αλλά και τις μεθόδους προστασίας από διάβρωση, αφού έχουμε εξωτερική επένδυση των έργων με ογκόλιθους, που έχουν ληφθεί από τα παρακείμενα ανθρακικά πετρώματα.

Το γεγονός εξάλλου ότι μεγάλα τμήματα του αναχώματος διατηρούνται μέχρι σήμερα δείχνει ότι η ευστάθεια των έργων είναι τέλεια. Η σημερινή εθνική οδός Κάστρου – Ορχομενού άλλωστε έχει κατασκευαστεί, εν μέρει, πάνω στο αντιπλημμυρικό ανάχωμα.

 

Τα ερωτήματα, που εύλογα δημιουργούνται, είναι:

♦ Ποια ήταν η πορεία των υδάτων καθ’ όλη τη διάρκεια της κατασκευής των έργων.
♦ Γιατί τα έργα εντοπίζονται κοντά στο Βόρειο περιθώριο της λεκάνης όπου εμφανίζονται καρστικοποιημένα ανθρακικά, υδροπερατά πετρώματα.

Πιθανότατα τα έργα κατασκευάστηκαν κοντά στο βόρειο περιθώριο της λεκάνης της Κωπαΐδας με τα καρστικοποιημένα ανθρακικά και επομένως υδροπερατά πετρώματα με σκοπό την παροχέτευση των πλημμυρικών υδάτων. Πρόκειται δηλαδή για ένα είδος υπερχειλιστή που είναι ιδιοφυές στη σύλληψή του και που πρέπει να είναι μοναδικό.



Κατασκευαστικές λεπτομέρειες μικρού
αντιπλημμυρικού αναχώματος

Για να είναι εφικτή η ολοκλήρωση του έργου στο επιθυμητό χρονικό διάστημα ήταν αναγκαία η συμμετοχή μεγάλου αριθμού εργαζομένων (Δούλοι- αιχμάλωτοι πολέμου ή στρατός)

Προτάσεις Ανάδειξης Έργων -Περιοχής 

 

 

 

 

πηγή: http://aliartos-boiotias.blogspot.gr/