 |
Ένα ποντίκι του είδους Muscardinus avellanarious την περίοδο της χειμερίας νάρκης του, Sussex, UK
|
Επιμέλεια: Σταύρος Ξενικουδάκης
Προς το τέλος του φθινοπώρου, αλλού λίγο νωρίτερα και αλλού λίγο αργότερα, αρκούδες, σκίουροι και πολλά άλλα είδη του ζωικού βασιλείου πέφτουν σε χειμερία νάρκη. Μια παρατεταμένη περίοδος αδράνειας μπορεί να ακούγεται χαλαρωτική, αλλά η χειμερία νάρκη και η πιο ελαφριά παραλλαγή της, ο χειμέριος ύπνος, διαφέρουν πολύ από την ξεκούραση. Στην πραγματικότητα, μοιάζουν πιο πολύ με το να έχουν πάθει τα ζώα εγκεφαλικό.
Η ροή οξυγόνου στη φαιά ουσία των ζώων που πέφτουν σε χειμέρια νάρκη μπορεί να πέσει μέχρι και στο 2% της φυσιολογικής. Η μεταβολική δραστηριότητα και οι καρδιακοί παλμοί επίσης βυθίζονται. Ενας σκίουρος του εδάφους μπορεί να πέσει από τους 300 παλμούς το λεπτό σε μόλις 3 ή 4 στο ίδιο χρονικό διάστημα κατά τη χειμερία νάρκη του.
Από τα ζώα που πέφτουν σε νάρκη ορισμένα δεν προτιμούν το χειμώνα. Στην τροπική Μαδαγασκάρη, ένα είδος λεμούριου πιθήκου κρύβεται σε μια κουφάλα δέντρου και «κατεβάζει τα ρολά» για επτά μήνες, ώστε να αντιμετωπίσει τη σχετική έλλειψη τροφής και νερού κατά την «ξηρή» περίοδο. Η νάρκη τους θερμούς μήνες (διαθέριση) εφαρμόζεται και από άλλα είδη, όπως ορισμένες σαύρες και χελώνες και φυσικά τα σαλιγκάρια.
Η ροή οξυγόνου στη φαιά ουσία των ζώων που πέφτουν σε χειμέρια νάρκη μπορεί να πέσει μέχρι και στο 2% της φυσιολογικής. Η μεταβολική δραστηριότητα και οι καρδιακοί παλμοί επίσης βυθίζονται. Ενας σκίουρος του εδάφους μπορεί να πέσει από τους 300 παλμούς το λεπτό σε μόλις 3 ή 4 στο ίδιο χρονικό διάστημα κατά τη χειμερία νάρκη του.
Από τα ζώα που πέφτουν σε νάρκη ορισμένα δεν προτιμούν το χειμώνα. Στην τροπική Μαδαγασκάρη, ένα είδος λεμούριου πιθήκου κρύβεται σε μια κουφάλα δέντρου και «κατεβάζει τα ρολά» για επτά μήνες, ώστε να αντιμετωπίσει τη σχετική έλλειψη τροφής και νερού κατά την «ξηρή» περίοδο. Η νάρκη τους θερμούς μήνες (διαθέριση) εφαρμόζεται και από άλλα είδη, όπως ορισμένες σαύρες και χελώνες και φυσικά τα σαλιγκάρια.
 |
είδος λεμούριου πιθήκου, φωτογραφία από τον
Frans Lanting, National Geographic
|
Ακόμα και τα ψάρια μπορούν να πέσουν σε μια μορφή νάρκης. Ένα είδος μπακαλιάρου του Ατλαντικού μειώνει το μεταβολισμό του κατά τα δύο τρίτα, αφού πρώτα χωθεί στο βυθό, όπου μένει θαμμένο επί αρκετές ημέρες κάθε φορά, όσο διαρκούν οι σκοτεινοί ανταρκτικοί χειμώνες.
Σε λήθαργο (κατάσταση μειωμένης φυσιολογικής δραστηριότητας) πέφτουν καθημερινά πολλά είδη ποντικών, νυχτερίδων και πουλιών. Κατά τη διάρκεια της νύχτας το κοκκινόλαιμο αηδόνι μπορεί να μειώσει το μεταβολισμό του στο ένα δέκατο και το επόμενο πρωί να ξυπνήσει και να πετάξει σχεδόν αμέσως. Η νάρκη είναι κατά βάση μια μορφή παρατεταμένου λήθαργου, αλλά ο λήθαργος δεν είναι ακριβώς νάρκη. Τα ζώα σε λήθαργο μπορούν να ρίξουν τη θερμοκρασία του σώματός τους σε απίστευτα χαμηλά επίπεδα. Ο αρκτικός σκίουρος φτάνει ως τους -2,7 βαθμούς Κελσίου! Αποφεύγει να μετατραπεί σε παγάκι αποβάλλοντας τους πυρήνες συμπύκνωσης από το αίμα του (πρωτεΐνες που διευκολύνουν τη δημιουργία κρυστάλλων πάγου).
 |
Αρκτικός επίγειος σκίουρος,
πηγή φωτογραφίας ribbonofroad.com
|
Τα θηλαστικά που πέφτουν σε πραγματική νάρκη έχουν τρόπους να ξαναζεσταίνονται κάθε λίγες μέρες ή εβδομάδες. Ο αρκτικός σκίουρος το κάνει αξιοποιώντας παχιά αποθέματα καφέ λιπώδους ιστού, ανάλογου με αυτόν που υπάρχει στα νεογέννητα των ανθρώπων. Η μεταβολική δραστηριότητα μέσα σε αυτούς τους ιστούς απελευθερώνει ενέργεια, θερμαίνοντας την καρδιά, τους πνεύμονες και τον εγκέφαλο κατά μερικούς βαθμούς Κελσίου.
Κάθε δύο με τρεις εβδομάδες στο διάστημα της χειμερίας νάρκης, το σώμα του αρχίζει να τρέμει ώσπου να επανέλθει στη φυσιολογική θερμοκρασία των 36,4 βαθμών Κελσίου, την οποία διατηρεί 12 με 15 ώρες. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι αυτή η περίοδος αναθέρμανσης, αν και σύντομη, παίζει ρόλο στην επιβίωση του εγκεφάλου. Επιπλέον, όσο ο σκίουρος βρίσκεται σε νάρκη, φαίνεται πως το κεφάλι του παραμένει ελαφρώς θερμότερο από το υπόλοιπο σώμα του. Κατά τη διάρκεια εργαστηριακών πειραμάτων, η θερμοκρασία του αυχένα στους προαναφερθέντες σκίουρους δεν έπεσε ποτέ κάτω από τους 0,7 βαθμούς Κελσίου. Όταν ο αρκτικός σκίουρος τελικά ξυπνήσει, ο εγκέφαλός του επανέρχεται στη φυσιολογική του λειτουργία μέσα σε δύο περίπου ώρες.
Ο αρκτόμυς (μαρμότα) βγαίνει από τη νάρκη μόνο για να πέσει σε σύντομους υπνάκους (12-15 ωρών!), που βοηθούν τον οργανισμό του να βάλει σταδιακά σε κίνηση τους ζωτικούς χυμούς. Κατά τη διάρκεια αυτών των περιόδων ξεκούρασης, η εγκεφαλική λειτουργία του αρκτόμυος μοιάζει όπως όταν κοιμάται ελαφριά. Μετά πέφτει σε βαθιά νάρκη, σχεδόν πλήρους έλλειψης εγκεφαλικής δραστηριότητας, για άλλες τρεις βδομάδες.
Κάθε δύο με τρεις εβδομάδες στο διάστημα της χειμερίας νάρκης, το σώμα του αρχίζει να τρέμει ώσπου να επανέλθει στη φυσιολογική θερμοκρασία των 36,4 βαθμών Κελσίου, την οποία διατηρεί 12 με 15 ώρες. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι αυτή η περίοδος αναθέρμανσης, αν και σύντομη, παίζει ρόλο στην επιβίωση του εγκεφάλου. Επιπλέον, όσο ο σκίουρος βρίσκεται σε νάρκη, φαίνεται πως το κεφάλι του παραμένει ελαφρώς θερμότερο από το υπόλοιπο σώμα του. Κατά τη διάρκεια εργαστηριακών πειραμάτων, η θερμοκρασία του αυχένα στους προαναφερθέντες σκίουρους δεν έπεσε ποτέ κάτω από τους 0,7 βαθμούς Κελσίου. Όταν ο αρκτικός σκίουρος τελικά ξυπνήσει, ο εγκέφαλός του επανέρχεται στη φυσιολογική του λειτουργία μέσα σε δύο περίπου ώρες.
Ο αρκτόμυς (μαρμότα) βγαίνει από τη νάρκη μόνο για να πέσει σε σύντομους υπνάκους (12-15 ωρών!), που βοηθούν τον οργανισμό του να βάλει σταδιακά σε κίνηση τους ζωτικούς χυμούς. Κατά τη διάρκεια αυτών των περιόδων ξεκούρασης, η εγκεφαλική λειτουργία του αρκτόμυος μοιάζει όπως όταν κοιμάται ελαφριά. Μετά πέφτει σε βαθιά νάρκη, σχεδόν πλήρους έλλειψης εγκεφαλικής δραστηριότητας, για άλλες τρεις βδομάδες.
Οι αρκούδες πέφτουν στην πραγματικότητα σε χειμέριο ύπνο, αφού μπορούν να ξυπνήσουν κατά τη διάρκειά του. Οι αμερικανικές μαύρες αρκούδες μπορούν ακόμα και να γεννήσουν κατά τη χειμέρια νάρκη! Δε χρειάζεται να ξυπνήσουν ούτε για να φροντίσουν τα μικρά τους, αφού μπορούν να τα θηλάζουν επί μήνες, χρησιμοποιώντας το αποθηκευμένο λίπος στο σώμα τους. Όμως η καρδιά μιας θηλυκής αρκούδας σε νάρκη μπορεί να χτυπήσει γρήγορα και να την ξυπνήσει αν ακούσει κάποιον ύποπτο θόρυβο να πλησιάζει τη φωλιά, όπου κοιμάται με τα μικρά της. Κατά τ’ άλλα, δεν είναι διόλου απίθανο να σκοντάψει κανείς πάνω σε μια αρσενική αρκούδα ή μια θηλυκή χωρίς μικρά, που βρίσκεται σε χειμέρια νάρκη. Μερικές φτιάχνουν μια ανοιχτή πρόχειρη φωλιά με κλαδιά και φυλλώματα.
Όταν έρθει η άνοιξη, ή τελειώσει η περίοδος της ξηρασίας, τα περισσότερα ζώα που είχαν πέσει σε νάρκη, παρά την πολύμηνη απραξία, ξεπροβάλλουν από τις φωλιές τους χωρίς να έχουν υποστεί σημαντική μυική ατροφία ή απώλεια οστικής μάζας. Οι επιστήμονες υποθέτουν ότι το φαινόμενο πρέπει να σχετίζεται με την παραθυρεοειδή ορμόνη, που ρυθμίζει τη συγκράτηση ασβεστίου. Μάλιστα, ορισμένοι δοκιμάζουν τώρα την επίδρασή της σε ανθρώπινα οστικά κύτταρα. Κι αν οι άνθρωποι δεν μπορούν να πέσουν σε χειμέρια νάρκη, ίσως κάποια νέα θεραπεία για την οστεοπόρωση και τις βλάβες σε σπονδύλους να προκύψει από τη μελέτη του φαινομένου.
Όταν έρθει η άνοιξη, ή τελειώσει η περίοδος της ξηρασίας, τα περισσότερα ζώα που είχαν πέσει σε νάρκη, παρά την πολύμηνη απραξία, ξεπροβάλλουν από τις φωλιές τους χωρίς να έχουν υποστεί σημαντική μυική ατροφία ή απώλεια οστικής μάζας. Οι επιστήμονες υποθέτουν ότι το φαινόμενο πρέπει να σχετίζεται με την παραθυρεοειδή ορμόνη, που ρυθμίζει τη συγκράτηση ασβεστίου. Μάλιστα, ορισμένοι δοκιμάζουν τώρα την επίδρασή της σε ανθρώπινα οστικά κύτταρα. Κι αν οι άνθρωποι δεν μπορούν να πέσουν σε χειμέρια νάρκη, ίσως κάποια νέα θεραπεία για την οστεοπόρωση και τις βλάβες σε σπονδύλους να προκύψει από τη μελέτη του φαινομένου.
πηγή: «Discover», http://dasarxeio.com/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου