Είναι ο πρώτος μήνας του έτους κατά το γρηγοριανό ημερολόγιο και έχει 31 ημέρες. Πήρε το όνομα του από τους παλιότερους θεούς των Ρωμαίων, τον Ιανό, στον οποίο ήταν αφιερωμένη η πρώτη ημέρα του έτους και η έναρξη της νέας χρονιάς.
Στον Ιανουάριο ο λαός μας έχει δώσει διάφορες ονομασίες, όπως Γενάρης επειδή τότε γεννούν τα γιδοπρόβατα, και Μεσοχείμωνας επειδή είναι ο μεσαίος από τους μήνες του χειμώνα, όπως δηλώνει και η παροιμία «ως τα’ Αϊ-Γιαννιού, τρυγόνα, είναι η φούρια του χειμώνα». Ονομάζεται και Γατόμηνας επειδή στη διάρκειά του ζευγαρώνουν οι γάτες, και Μεγάλος ή Τρανός μήνας ή Μεγαλομηνάς γιατί είναι ο πρώτος μήνας του έτους και σε αντιδιαστολή με το Φεβρουάριο, που είναι «κουτσός». Ο Ιανουάριος είναι επίσης γνωστός και ως Καλαντάρης από τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς και τα δώρα των Καλένδων του Ιανουαρίου. Εντός του μήνα έχουμε και τις αλκυονίδες ημέρες, οι οποίες του έχουν δώσει και την ονομασία «γελαστός», αλλά είναι επίσης γνωστός και ως «κλαδευτής»: «Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μη γυρεύεις». Άλλες ονομασίες: Γενολοήτης (επειδή αυτόν τον μήνα γεννοβολούν τα κοπάδια), Κρυαρίτης (στη Μάνη) γιατί είναι ο πιο «κρυουλιάρης».
Πολλά έθιμα διατηρούνται ακόμη και στις μέρες μας σε διάφορα μέρη της χώρας που πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια των ημερών του μήνα. Ξεκινάμε από την πρώτη μέρα του Ιανουαρίου, αλλά και του έτους, την Πρωτοχρονιά, με την τήρηση ενός παμπάλαιου εθίμου, του «ποδαρικού», δηλαδή της πρώτης επίσκεψης για το νέο έτος στο σπίτι, την οικία του οικοδεσπότη. Σε αρκετά μέρη το έθιμο αυτό παίρνει μορφή πραγματικής μαγικοδεισιδαιμονικής τελετουργίας. Σε πολλά μέρη της χώρας το «ποδαρικό» το κάνει ο ίδιος ο νοικοκύρης ή ο πρωτότοκος γιος ή ένα τυχερό παιδί. Στη Λήμνο, βάζουν στο τραπέζι ρόδι, για να είναι όπως το ρόδι γεμάτο. Βάζουν γλυκίσματα και το μέλι απαραίτητο καθώς και τηγανόπιτες. Το τραπέζι στολισμένο το αφήνουν όλη μέρα. Στην Καστοριά φωνάζουν ένα παιδί που έχει καλό ποδαρικό και το βάζουνε με την «τζουμάγια» (ξύλο με κόμπο κάτω) να ανακατώσει τη φωτιά, ενώ λέει: «Αρσενικά παιδιά, θηλυκά αρνιά», ενώ στο Πήλιο και συγκεκριμένα στο χωριό της Κερασιάς τα παιδιά πηγαίνουν πρωί – πρωί, πριν ακόμη ξεκινήσει η λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου, στους συγγενείς με γλυκά και ευχές για τη νέα χρονιά.
Η παρασκευή της βασιλόπιτας αποτελεί ένα ακόμη έθιμο που διατηρείται στις μέρες μας. Η βασιλόπιτα ή κουλούρα, όπως λέγεται σε πολλά μέρη της Ελλάδος, κόβεται και μοιράζεται τελετουργικά. «Σταυρώνεται» κατ’ αρχήν με το μαχαίρι από το νοικοκύρη του σπιτιού και στη συνέχεια αποδίδεται το πρώτο κομμάτι στο Χριστό, το δεύτερο στον Άγιο Βασίλειο, το τρίτο στο σπίτι και τα υπόλοιπα σε κάθε ένα μέλος της οικογενείας από το μεγαλύτερο σε ηλικία προς το μικρότερο. Το φλουρί που θα πέσει σε ένα από τα κομμάτια θα δείξει τον ευνοημένο της χρονιάς. Το νόμισμα (φλουρί) έχει το καθορισμένο συμβολισμό του για μας τους ορθοδόξους. Το ασημένιο ή χρυσό χρώμα του θεωρείται ότι είναι κατά της βασκανίας, το ψωμί είναι η γονική δύναμη για τα κτήματα του σπιτιού, ο δε σταυρός αντιπροσωπεύει την θεϊκή προστασία.
Επίσης παραμονή των Φώτων έχουμε τα κάλαντα που λένε τα παιδιά από σπίτι σε σπίτι, τη ρίψη του σταυρού στο νερό (θάλασσα, λίμνη, ποτάμι κ.α.) ανήμερα της γιορτής. Τα έθιμα κατά τη διάρκεια του Ιανουαρίου απ’ άκρη σε άκρη της Ελλάδας είναι πάμπολλα με τους αντίστοιχους συμβολισμούς φυσικά.
Επίσης παραμονή των Φώτων έχουμε τα κάλαντα που λένε τα παιδιά από σπίτι σε σπίτι, τη ρίψη του σταυρού στο νερό (θάλασσα, λίμνη, ποτάμι κ.α.) ανήμερα της γιορτής. Τα έθιμα κατά τη διάρκεια του Ιανουαρίου απ’ άκρη σε άκρη της Ελλάδας είναι πάμπολλα με τους αντίστοιχους συμβολισμούς φυσικά.
Όπως προείπαμε κατά τη διάρκεια του Ιανουάριου και συγκεκριμένα το δεύτερο δεκαήμερο έχουμε και τις αλκυονίδες μέρες, δηλαδή ένα διάστημα λίγων ημερών κατά το οποίο ο καιρός καλοσυνεύει. Για το διάστημα αυτών των ημερών, όπως αναφέρει ο ιστότοπος paidika.gr υπάρχει ένας πανάρχαιος μύθος που αξίζει να αναφερθεί. Αφορά το ψαροπούλι της ακτής, την Αλκυόνα, που κλωσσά τα αυγά του αυτές τις μέρες. «Η Αλκυόνη, λοιπόν, το σημερινό κακόσχημο ψαροπούλι με τα όμορφα φτερά σύμφωνα με τον πανάρχαιο μύθο μας, ήταν κάποτε μια χαρούμενη και ευτυχισμένη γυναίκα, κόρη του Θεού των ανέμων, του Αιόλου -που ζούσε στ' ακρογιάλια της θάλασσας με τον άντρα της Κήυκα και αλληλοαποκαλούνταν Ζευς και Ήρα. Για την ασέβειά τους όμως αυτή προς τον Δία οργίστηκε τόσο πολύ ο πρώτος των Θεών και μεταμόρφωσε τον Κήυκα σε όρνιο.
Ξετρελαμένη τότε η δύστυχη γυναίκα, έτρεχεν από δω και από κει στις ερημιές στις βαλτώδεις εκβολές των ποταμιών και μέσα στις πυκνές τους καλαμιές, για να βρει τον αγαπημένο της Κήυκα. Βλέποντας την, οι θεοί του Ολύμπου τη λυπήθηκαν και τη μεταμόρφωσαν και αυτή σε πουλί, τη γνωστή μας Αλκυόνη, για να ψάχνει και στις θάλασσες μήπως εκεί βρει το χαμένο της άντρα. Ωστόσο όμως η δυστυχία εξακολουθούσε να τη συντροφεύει, γιατί αντίθετα από τ' άλλα πουλιά που γεννούν και κλωσσούν τ' αυγά τους την άνοιξη αυτή γεννάει μέσα στη βαρυχειμωνιά, οπότε μανιασμένα τα κύματα της θάλασσας τέτοιον καιρό, την άρπαζαν αυγά και πουλιά, κάνοντάς την να κλαίει σπαραχτικά.
Οι Θεοί που τόσο σκληρά είχαν τιμωρήσει την κόρη του Αιόλου, διέταξαν τότε τη θάλασσα και τους ανέμους να ησυχάσουν, να γίνει καλοκαιρία για δυο εβδομάδες, για όσες ημέρες η Αλκυόνη κλωσσά τα αυγά της.
Μια τέτοια ωραία και ποιητική ερμηνεία δόθηκε από τον πανάρχαιο αυτόν ελληνικό μύθο για την καλοκαιρινή αυτή παρεμβολή μέσα στην καρδιά του χειμώνα, που δεν έχει βέβαια καμιά σχέση με τη σημερινή επιστημονική εξήγηση του φαινομένου αυτού. Ο μύθος μιλάει για την απέραντη συζυγική αγάπη και την τρυφερή στοργή της γυναίκας, ενώ η μετεωρολογική υπηρεσία μιλάει για εξίσωση των βαρομετρικών πιέσεων μεταξύ της νοτίου και βορείου Ευρώπης.
Ο θυμόσοφος ελληνικός λαός δε θα μπορούσε παρά να δώσει και κάποιες παροιμίες για τον Ιανουάριο. Μερικές από τις πολλές είναι οι παρακάτω:
«Ο Γενάρης τα γεννά, ο Φλεβάρης τα ψοφά κι ο παντέρμος ο Μαρτάκης, τ’ αποσώνει στον ταμπάκη.»
«Ο Γενάρης τα γεννά, ο Φλεβάρης τα ψοφά κι ο παντέρμος ο Μαρτάκης, τ’ αποσώνει στον ταμπάκη.»
«Ο καλός ο νοικοκύρης, το Γενάρη χαίρεται.»
«Πάπια, χήνα το Γενάρη, πετεινό τον Αλωνάρη.»
«Του Γενάρη το φεγγάρι,
ήλιος της ημέρας μοιάζει (ή λάμπει σαν μαργαριτάρι ή παρά λίγο μέρα μοιάζει.)»
«Του Γενάρη το φεγγάρι, παρά ώρα, μέρα μοιάζει.»
«Χαρά στα Γέννα τα στεγνά, τα Φώτα χιονισμένα και τη Λαμπρή βρεχούμενα τ’ αμπάρια γεμισμένα.»
«Χιόνι πέφτει το Γενάρη, χρυσάφι τ’ Αλωνάρη.»
Τέλος το εορτολόγιο της εκκλησίας μας για το μήνα Ιανουάριο ξεκινά με τη γιορτή του Αγίου Βασιλείου και της Περιτομής του Χριστού την πρώτη του μήνα και τελειώνει με τη γιορτή των Τριών Ιεραρχών στα τέλη του (30 του μηνός). Ενδιάμεσα έχουμε την γιορτή των Θεοφανείων (στις 6), του Αϊ Γιαννιού (στις 7), του Αγίου Γρηγορίου (στις 25) αλλά και τις εορτές των δύο μεγάλων Αγίων του πρώιμου αιγυπτιακού χριστιανισμού: του Μεγάλου Αντωνίου (στις 17) και του Αγίου Αθανασίου (στις 18).
Καλό μήνα και Καλή Χρονιά
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου