Κρήτη. Ταξίδι στ´ άστρα του ουρανού

 

 

Μέσα από το μαγικό  κόσμο της αστροπαρατήρησης

 

 

Ο σκοτεινός ουρανός ξέρει να κρύβει καλά τα μυστικά του. Όχι όμως και τις καλοκαιρινές νύχτες στην Κρήτη. Νύχτες που αρκεί ένα βλέμμα ψηλά στον ουρανό για να μαγευτεί κάποιος και να αισθανθεί αυτό το πανάρχαιο δέος που είναι συνυφασμένο με το σύμπαν. Οι "διαδρομές" ταξιδεύουν σήμερα έως τα αστέρια για να φωτίσουν ένα απειροελάχιστο μέρος από το μυστήριο που εκπέμπουν τα χιλιάδες φωτεινά σημεία τα οποία μοιάζουν να αιωρούνται πάνω από τη Γη.
Ξεναγός μας σε αυτό το ταξίδι το μέλος του Συλλόγου Φίλων Αστρονομίας Κρήτης (Σ.Φ.Α.Κ.) Χρήστος Σωτηρόπουλος. «Ζούμε στην Κρήτη και αυτό είναι σημαντικό γιατί οι ουρανοί της Κρήτης θεωρούνται από τους πιο σκοτεινούς στην Ευρώπη», σημειώνει αρχικά ο κ. Σωτηρόπουλος και εξηγεί: «Αν κοιτάξουμε τους χάρτες φωτορρύπανσης όλης της Ευρώπης είναι αξιοπερίεργο πραγματικά πώς μπορούν να δουν από άλλα σημεία οποιοδήποτε αστέρι. Μέσα από τις μεγάλες πόλεις, όπως η Αθήνα για παράδειγμα, διακρίνουμε 5-10 αστέρια το πολύ. Έτσι όταν κατέβει κάποιος στην Κρήτη και κοιτάξει ψηλά, αισθάνεται ότι έρχεται πραγματικά σε επαφή με τη μαγεία του νυχτερινού ουρανού, ο οποίος εκτός από πηγή γνώσης αποτελεί διαχρονικά και πηγή έμπνευσης για τις Τέχνες».

Ακόμα καλύτερα δε όταν πρόκειται για τον ανέφελο καλοκαιρινό νυχτερινό ουρανό που υπόσχεται ταξίδια σε κόσμους άγνωστους αλλά και γοητευτικούς. Αυτό είναι άλλωστε και το στοιχείο που έλκει τόσο πολλούς θαυμαστές στις βραδιές αστροπαρατήρησης που διοργανώνονται: «Ο Σύλλογος Φίλων Αστρονομίας Κρήτης έχει κάνει πάρα πολλές εκδηλώσεις όλο το καλοκαίρι από τα Φαλάσαρνα μέχρι τη Σητεία και ο κόσμος πραγματικά ανταποκρίνεται πολύ θετικά. Άλλωστε μέσα από τα τηλεσκόπια που στήνουμε δεν έχουμε ως στόχο να κάνουμε απλά τους ανθρώπους να θαυμάσουν τους θησαυρούς που είναι κρυμμένοι μπροστά στα μάτια μας, αλλά και να συνειδητοποίησουν ότι πρέπει να κοιτάμε και ψηλά!».

Κι αν τις εντυπώσεις κάθε καλοκαιράκι τις κλέβει η Σελήνη και ιδίως η Αυγουστιάτικη πανσέληνος που για τον πολύ κόσμο, τους ερωτευμένους και τους ποιητές είναι η πιο εντυπωσιακή από όλες -παρότι δεν μπορεί να συγκριθεί με εκείνη του Ιανουαρίου- όσοι ασχολούνται συστηματικά με τα μυστικά του έναστρου ουρανού ξέρουν καλά ότι η μαγεία του είναι ανεξάντλητη και συγχρόνως δεμένη άρρηκτα με τη φαντασία και την γλαφυρή ερμηνεία του κόσμου που έδωσε ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός.

«Όλοι οι αστερισμοί, εκτός από τα επιστημονικά δεδομένα και τις αναλύσεις, έχουν τους μύθους τους από πίσω. Κι αυτό γιατί όπως λέμε αστειευόμενοι στον κόσμο που έρχεται στις αστροπαρατηρήσεις, οι αρχαίοι Ελληνες δεν είχαν τηλεόραση κι έτσι καθόντουσαν έξω, κοιτούσαν ψηλά κι έλεγαν παραμύθια για τον ουρανό», μας λέει ο κ. Σωτηρόπουλος, ενώ στο ερώτημά μας τι μας διδάσκει η αστροπαρατήρηση σχολιάζει: «Ο ουρανός μας αποκαλύπτει τη μικρότητά μας. Ολα αυτά που βλέπουμε είναι πολύ μεγάλα και εμείς είμαστε πολύ μικροί. Παρατηρούμε για παράδειγμα αστέρια σε σχέση με τα οποία ο ήλιος μας είναι 700 φορές μικρότερος, ενώ την ίδια στιγμή γνωρίζουμε ότι η Γη συγκριτικά με τον ήλιο έχει το μέγεθος που έχει ένα πιπεράκι που βάζουμε στο φαγητό μας μπροστά σε μια μπάλα μπάσκετ! Όπως το διατύπωσε ο Σαγκάν είμαστε το ένα τέταρτο ενός κόκκου άμμου σε σχέση με το σύμπαν. Παρόλα αυτά όμως είμαστε και συγχρόνως πολύ μεγάλοι γιατί έχουμε τη λογική και τις γνώσεις να τα συνειδητοποιήσουμε όλα αυτά και να κατανοήσουμε το τεράστιο μέγεθος που έχει το σύμπαν. Με άλλα λόγια, αυτό που μαθαίνει κανείς από τον ουρανό είναι να είναι ταπεινός. Αρκεί δε να σκεφτεί ότι μόλις πριν από 89 χρόνια δεν γνωρίζαμε καν ότι υπάρχουν άλλοι γαλαξίες και πιστεύαμε ότι όλο το σύμπαν ήταν ο δικός μας γαλαξίας. Αυτό και μόνο είναι αρκετό για να αλλάξει την οπτική μας απέναντι στον κόσμο και τα πράγματα».

Ο μύθος της Μικρής και Μεγάλης Αρκτου
 

Οι ταξιδιώτες του ουρανού συναντάνε βόρεια τη μεγάλη Άρκτο που -κάπως πεζά είναι η αλήθεια- θα λέγαμε ότι μοιάζει σαν ένα μεγάλο τσουκάλι. «Η Μεγάλη Άρκτος αποτελείται από 4 αστέρια που σχηματίζουν το "τσουκάλι" και 3 που σχηματίζουν το χερούλι του. Αν δε, πάρουμε την άκρη αυτού και την προεκτείνουμε 7 φορές στην ευθεία του, θα συναντήσουμε τον Πολικό Αστέρα που μας δείχνει τον Βορρά», μας εξηγεί ο κ. Σωτηρόπουλος ενώ η ερώτησή μας για το πώς πήραν το όνομα Άρκτος οι δύο αυτοί γνωστοί αστερισμοί, έγινε αφορμή για να ξεκινήσουμε μια γοητευτική περιπλάνηση στον κόσμο των μύθων

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη μυθολογία η ιστορία τους ξεκίνησε από τον Λυκάονα, έναν Πελοπονήσσιο βασιλιά ο οποίος είχε 50 γιους και μια κόρη, την Καλλιστώ. Τη Νύμφη αυτή την ερωτεύτηκε ο Δίας και από τη συνεύρεσή τους γεννήθηκε ο Αρκάδας. Η Ήρα όμως τσατίστηκε πολύ με την απιστία του Δία και μετέτρεψε την πανέμορφη Νύμφη σε άρκτο, δηλαδή αρκούδα, υποχρεώνοντάς τη να περιφέρεται περίλυπη στα δάση. Κάποια στιγμή μεγαλώνοντας ο Αρκάδας πήγε στο δάσος για κυνήγι. Όταν τον είδε η Καλλιστώ έτρεξε να τον αγκαλιάσει αλλά εκείνος που έβλεπε απλώς μια αρκούδα να του επιτίθεται τη σημάδεψε με το τόξο του. Κάπου εκεί παρενέβη -ως από μηχανής θεός- ο Δίας που για να αποτρέψει την μητροκτονία, αποφάσισε να μεταμορφώσει τον Αρκάδα σε αρκουδάκι, δίνοντας παράλληλα την ευκαιρία σε μητέρα και γιο να αναγνωρίσουν ο ένας τον άλλο. Το μένος όμως της Ήρας δεν είχε κοπάσει κι έτσι ο Δίας άρπαξε από την ουρά τις δύο αρκούδες και τις πέταξε με δύναμη στον ουρανό. Την τελευταία ωστόσο λέξη στο δράμα μητέρας και γιου την είχε η πρώτη κυρία του Ολύμπου, η οποία για να εκδικηθεί με έναν ακόμα τρόπο πήγε στον Ποσειδώνα και του ζήτησε αυτοί οι δύο αστερισμοί να μην λούζονται ποτέ στα νερά του. Γι? αυτό και από τότε Μικρή και Μεγάλη Αρκτος βρίσκονται χειμώνα καλοκαίρι κρεμασμένοι στον ουρανό και καταδικασμένοι να μην δύουν ποτέ...  

Το Καλοκαιρινό Τρίγωνο

Εκτός από τους μόνιμους αστερισμούς - κατοίκους του ουρανού υπάρχουν και ορισμένοι που ενδημούν στα μέρη μας μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες. «Χαρακτηριστική περίπτωση αυτών είναι το λεγόμενο Καλοκαιρινό Τρίγωνο καθώς αυτοί οι αστερισμοί μετά τον Οκτώβριο - Νοέμβριο δύουν στη θάλασσα και στη θέση τους ανατέλλουν άλλοι αστερισμοί», μας λέει ο κ. Σωτηρόπουλος και προσθέτει ότι τα λαμπερά 3 αστέρια που απαρτίζουν το τρίγωνο -και τα οποία προέρχονται από 3 διαφορετικούς αστερισμούς- είναι τόσο φωτεινά που είναι ίσως και οι μοναδικές περιπτώσεις που μπορούν να παρατηρήσουν ακόμα οι Αθηναίοι το καλοκαίρι παρά την έντονη φωτορρύπανση της πρωτεύουσας.

«Συγκεκριμένα τα αστέρια αυτά εμφανίζονται καθόλη τη διάρκεια του καλοκαιριού στο κέντρο του ουρανού. Το πρώτο άστρο του τρίγωνου, το Ντένεμπ ανήκει στον αστερισμό του Κύκνου. Το άστρο αυτό σημαδεύει την ουρά του Κύκνου, ενώ τα πιο αμυδρά του άστρα σχηματίζουν τα απλωμένα του φτερά και τον μακρόστενο λαιμό του σε μία μορφή που μοιάζει με σταυρό και γι' αυτό ονομάζεται σήμερα και Βόρειος Σταυρός», αναφέρει ο κ. Σωτηρόπουλος και συνεχίζει: «Το δεύτερο άστρο είναι το λαμπρό άστρο Βέγα που ανήκει στο μικρότερο αστερισμό της Λύρας. Αυτό περιβάλλεται από έναν δίσκο υλικών, που μάλλον πρόκειται για τα πρώτα στάδια της δημιουργίας ενός νέου πλανητικού συστήματος».
Το τρίτο λαμπρό άστρο της παρέας, όπως μας εξηγεί το μέλος του Σ.Φ.Α.Κ., βρίσκεται στον αστερισμό του Αετού και ονομάζεται Αλτάιρ, η περιστροφή του οποίου είναι τόσο γρήγορη ώστε έχει σχήμα αβγού.

«Και τα τρία λευκά άστρα έχουν παρόμοιες επιφανειακές θερμοκρασίες. Ο Βέγας έχει 9600 βαθμούς Κέλβιν, και είναι το θερμότερο, ενώ ο Ντένεμπ 8400 βαθμούς Κέλβιν. Επίσης, ο Βέγας και το Αλτάιρ είναι κατά μέσο όρο μόνο 25 έτη φωτός μακριά μας. Από την άλλη, ο Ντένεμπ βρίσκεται 2.600 έτη φωτός από τη Γη. Με βάση αυτή την απόσταση, η τρομερή φωτεινότητα του -σαν 160.000 ήλιους- το κάνει να είναι πραγματικά το φωτεινότερο αστέρι του είδους του σε ολόκληρο τον Γαλαξία! Μάλιστα αν ήταν τοποθετημένο στην ίδια απόσταση με το Βέγα, ο Ντενέμπ θα έλαμπε σαν το φεγγάρι κατά την ημισέληνο».

 

Ο εντυπωσιακός Κρόνος
 

Βορειοδυτικά βρίσκεται ο εντυπωσιακός Κρόνος. «Εκεί θα δούμε δύο πολύ φωτεινά αστέρια το ένα πάνω και το άλλο πιο χαμηλά. Στο ένα τρεμοπαίζει το φως του και αυτός είναι ο Στάχυς στην Παρθένο. Στο άλλο που δεν τρεμοπαίζει το φως είναι ο Κρόνος», σημειώνει ο κ. Σωτηρόπουλος και συμπληρώνει: «Ο Κρόνος είναι πραγματικά ένας πολύ εντυπωσιακός πλανήτης που βρίσκεται 1,5 δισεκατομμύριο χλμ. μακριά. Μέσα από το τηλεσκόπιο μπορεί να φαίνεται μικρός αλλά παρόλα αυτά κερδίζει τις εντυπώσεις γιατί είναι πάντα διαφορετικό να τον βλέπεις σε μια φωτογραφία και αλλιώς με τα μάτια σου». Ο Κρόνος με τα πανέμορφα "δαχτυλίδια" του που τον κάνουν τόσο ξεχωριστό, είναι εκτός των άλλων και ο δεύτερος μεγαλύτερος πλανήτης στο δικό μας ηλιακό σύστημα, αλλά και ο δεύτερος ομορφότερος πλανήτης «...μετά τη Γη φυσικά», σύμφωνα με τον συνομιλητή μας.

Η γοητευτική Αφροδίτη
 

Μια από τις γοητευτικότερες παρουσίες στον ουρανό είναι ο περίφημος πλανήτης της Αφροδίτης, εύκολα ορατός ακόμα και δια γυμνού οφθαλμού. «Την Αφροδίτη, που είναι τόσο όμορφη και πήρε το όνομά της από την αρχαία θεά της ομορφιάς, τη συναντάμε στη δύση ακριβώς από πάνω από τον ήλιο.
Τότε τη λέμε και αποσπερίτη. Τη συναντάμε όμως και όταν φτάνουμε νωρίς το πρωί με το πλοίο στα Χανιά μαζί με την ανατολή του ηλίου. Και τότε τη λέμε αυγερινό», αναφέρει ο κ. Σωτηρόπουλος και εξηγεί ότι η Αφροδίτη ως πλανήτης έχει ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά με τη Σελήνη. «Το ότι είναι πλανήτης -και όχι αστέρι- σημαίνει ότι δεν τρεμοπαίζει το φως του αλλά αντανακλά το φως του ήλιου. Έτσι μέσα από το τηλεσκόπιο διαπιστώνουμε ότι όπως και το φεγγάρι έχει και η Αφροδίτη φάσεις, δηλαδή μπορούμε να τη δούμε ημιφωτισμένη».

 

 

πηγή: http://www.haniotika-nea.gr/