Πρόκειται για ένα δένδρο καστανιάς, γενάρχη, σήμα κατατεθέν, ένα δένδρο συνυφασμένο με το βίο των κατοίκων και την ιστορία του χωριού, τις άγνωστες και χαμένες στο χρόνο καταβολές της Κερασιάς. Βρίσκεται στον «Ιστορικό Τόπο» του παλαιού οικισμού της Άνω Κερασιάς σε ένα ξέφωτο γνωστό από τους Κερασιώτες, ως «Τσαῒρι». Ως ιστορικό στοιχείο έχουμε την τύχη να περιγράφεται μέσα στις σελίδες του περιοδικού «Προμηθεύς» (έτος Β΄, Σεπτέμβριος του 1890) από τον λόγιο μοναχό Ζωσιμά Εσφιγμενίτη1, που όπως φαίνεται εκείνη τη εποχή είχε επισκεφθεί την Άνω Κερασιά. Ο Ζ. Εσφιγμενίτης γράφει συγκεκριμένα για την περιοχή και το δένδρο: «…πρός τό βόρειο κεῖνται εὐρύχωρος χορεύτρα, ἀνατολῶς δ’ αὐτῆς ὑπάρχει μεγίς γραῖα καστανέα, ἥτις ἀπό τῆς γῆς διχάζεται καί πέριξ αὐτῆς ἔκτισαν κύκλον (σοφά) ἔχοντα ὕψος 80% τοῦ μέτρου…»2. Το δένδρο σήμερα στέκει μόνο του δίπλα στο καμένο σχολείο του χωριού. Μέρος του κορμού φαίνεται ότι έχει καεί, δίχως να γνωρίζουμε την αιτία. Πιθανολογούμε ότι αυτό οφείλεται, είτε σε κάποιο κεραυνό, είτε στις δύσκολες και επικές μέρες που έζησε το χωριό με τις μάχες και το κάψιμο του.
(α) στο δέντρο παρατηρήθηκαν κατ’ εξακολούθηση προσβολές από ξυλοφάγα έντομα και μύκητες, χρήζει δε, πολύ συγκεκριμένων και προσεκτικών χειρισμών, από εξειδικευμένα συνεργεία και υπό την επίβλεψη ειδικού γεωτεχνικού,
(β)
Κλαδίσκοι με φύλλα και χωρίς φύλλα, ως μοσχεύματα, απεστάλησαν με παγοκύστες
στο Ινστιτούτο Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων του Ελληνικού Γεωργικού
Οργανισμού - ΔΗΜΗΤΡΑ (Θέρμη -
Θεσσαλονίκη), προκειμένου να προσδιοριστεί το ακριβές είδος της Καστανιάς,
καθώς και να αναπαραχθεί φυτικό υλικό για τη διάσωσή της. Η σχετική έρευνα έως
τώρα, έχει οδηγήσει στο πρώτο συμπέρασμα πως πρόκειται για φυτό του είδους
«Castanea sativa» (Οικ.: «Fagaceae»), ενδημικό της Νότιας Ευρώπης και Μικράς
Ασίας, η εδώδιμη καστανιά (Ευρωπαϊκή καστανιά). Τυχόν ανάλυση του DNA του
δέντρου σε εργαστήριο του Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ» να την
αναδείξει ότι ανήκει σε κάποιο υποείδος που ενδεχομένως να δώσει προστιθέμενη
αξία στη σπανιότητα του δέντρου και
(γ)
Πραγματοποιήθηκε έρευνα μέσα από ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία, τόσο για την
ηλικία αντίστοιχων δένδρων Καστανιάς («Μνημειακά» ή «Βετεράνοι», όπως λέγονται)
ανά την Ευρώπη, όσο και ενδελεχής αξιολόγηση των μεθόδων δενδροχρονολόγησης,
ώστε να πλησιάσουμε το δυνατόν με απόλυτη ακρίβεια την πραγματική ηλικία του
συγκεκριμένου δένδρου. Βάση αυτής της έρευνας, προέκυψε η πληροφορία ότι
Καστανιές αυτού του είδους ζουν από 800 έως και 1000 έτη το πολύ. Από τις
μεθόδους δενδροχρονολόγησης, η πιο ακριβής, με χρήση γεωμετρικών στοιχείων και
άλλων φυσιολογικών παραμέτρων, είναι αυτή του «Οδηγού των Δένδρων» («Tree
Guide») της «Ευρωπαϊκής Δενδροκομικής Εταιρείας» («European Arboriculture
Society»), που αξιοποιεί, τόσο την περίμετρο του κορμού, όσο και την περίμετρο
του εξώτατου ριζικού συστήματος και της κόμης του δένδρου. Με βάση αυτή τη
μέθοδο και με δεδομένο ότι η περίμετρος κορμού, στα 1,3 μέτρα ύψους από το
έδαφος, ήταν 6,60 μέτρα και η εξώτατη περίμετρος ριζικού συστήματος 36,5 μέτρα,
ο αλγόριθμος της «Ευρωπαϊκής Δενδροκομικής Εταιρείας» («European Arboriculture
Society») δίνει ηλικία 324 έτη με εύρος λάθους +/- 32 έτη. Συνεπώς, η ηλικία
του δέντρου είναι, σε μέγιστη τιμή, 356 έτη, δηλαδή υπολογίζεται ότι φυτεύτηκε
ή αναπτύχθηκε από σπόρο το 1665 περίπου.
Συνεπώς, όταν ο Ζωσιμάς Εσφιγμενίτης επισκέφτηκε το 1890 την Άνω Κερασιά, χαρακτηρίζοντας το δένδρο, στο περιοδικό «Προμηθεύς», ως «…μεγίς γραῖα καστανέα…», πράγματι είχε δίκαιο, αφού τότε αυτό έφθανε περί τα 225 έτη. Από την Τεχνική Έκθεση Αυτοψίας του δέντρου, παίρνουμε ακόμη την πληροφορία ότι αντίστοιχα μεγάλα «μνημειακά» δέντρα Καστανιάς έχουν καταγραφεί και στο Νομό Καρδίτσας, γεγονός που ίσως ενισχύει την άποψη που είχε ο αείμνηστος Κερασιώτης λογοτέχνης Ηλίας Λεφούσης ότι οι πρώτοι κάτοικοι της Κερασιάς στα τοπία του Βορείου Πηλίου είχαν ως πατρογονικό τόπο τα Άγραφα και την περιοχή της Καρδίτσας. Η Τεχνική Έκθεση Αυτοψίας του Ν. Θυμάκη καταλήγει στην θερμή εισήγηση για την κατάθεση φακέλου, ώστε να προχωρήσει ο χαρακτηρισμός του ως «μνημειακό» και με αυτό τον τρόπο να αναδειχθεί και να προστατευθεί. Άλλωστε, όπως σημειώνει, η «Καστανίτσα» είναι μοναδικό σε μέγεθος δέντρο, σε μεγάλη ακτίνα χιλιομέτρων και μάλιστα σε ένα παλαιό οικισμό χαρακτηρισμένο από το Υπουργείο Πολιτισμού ως «Ιστορικός Τόπος».
Συμπερασματικά,
μπορούμε να αναφέρουμε ότι το εν λόγω δέντρο έχει φυτευτεί σε χρόνους πολύ
κοντά στην εμφάνιση των πρώτων κατοίκων στην περιοχή (1550 – 1600 μ.Χ.),
σύμφωνα και με την αναφορά του αείμνηστου Ηλία Λεφούση. Η περαιτέρω γενοτυπική
ανάλυση του δέντρου και η εν γένει έρευνα που πρέπει να ακολουθήσει,
ενδεχομένως να μας μαρτυρήσει, τον τόπο απ’ όπου προήλθε αυτό και δι’ αυτού να
μας δοθεί η περιοχή από την οποία προήλθαν οι πρώτοι κάτοικοι της Κερασιάς.
Παρατηρούμε λοιπόν, με ποιο τρόπο η επιστήμη μπορεί να βοηθήσει και να εμπλακεί
στα μονοπάτια της ιστορίας και της ανεύρεσης απαραίτητων και κρίσιμων ιστορικών
στοιχείων για μια περιοχή, ένα τόπο, ένα λαό.
1. Ο Ζωσιμάς Εσφιγμενίτης (1835-1902) γεννήθηκε στον Άγιο Λαυρέντιο Πηλίου. Έγινε μοναχός στη Μονή Εσφιγμένου, στο Άγιο Όρος και αργότερα εγκαταστάθηκε στο Βόλο, διατηρώντας το σχήμα του. Εξέδωσε τα ιστορικά περιοδικά «Η Φήμη» (1886 - 1888) και «Προμηθεύς» (1889 - 1901) και ίδρυσε ιδιωτική δανειστική βιβλιοθήκη. Πέθανε το 1902 αφήνοντας πίσω του πλούσιο υλικό για την τοπική ιστορία και τον πολιτισμό. Μέρος του υλικού αυτού αποτέλεσε τον πυρήνα για την ίδρυση το 1907 της βιβλιοθήκης του Θρησκευτικοφιλολογικού Συλλόγου Βόλου «Οι Τρεις Ιεράρχες», ενός χώρου που κοσμεί την πόλη του Βόλου μέχρι και τις ημέρες μας.